„MYSTYCYZM” to niezwykle niefortunne pojęcie, które narażało na niebezpieczeństwo reputację wielu wielkich ludzi. Ogólnie rzecz biorąc, bywał stosowany do dowolnej koncepcji lub teorii życia, o ile uznano, że jest na tyle ogromna, niejasna i wizjonerska. Tak się jednak stało z powodu głębokiego niezrozumienia jego znaczenia.

Zacznijmy więc przede wszystkim od odrzucenia błędnych założeń, z którymi jest popularnie kojarzony; a zacznijmy od zauważenia, że „mistyk” to ktoś, kto miał szczególny rodzaj doświadczenia. To z jego naturą i znaczeniem będziemy się tu zajmować. Trudność w podejściu do tematu wynika głównie z tego faktu: Do jakiego stopnia takie doświadczenie jest komunikowalne? To jest kwestia sporna; bo Mistycyzm jest przede wszystkim problemem indywidualnym. Wszyscy mistycy, niezależnie od epoki czy miejsca, do których należą, wykazują podobne, jeśli nie identyczne, cechy. Ich apel jest uniwersalny. Blake, na przykład, był nominalnie chrześcijaninem: jednak jego wersja chrześcijaństwa, która oburzała ortodoksyjnych swojego wieku bardziej niż wolnomyślicieli, była nowoczesna i mistyczna. Blake dostrzegł coś, co było poza literą, która zabija: przeniknął do Ducha, Esencji, która jedynie daje Życie. Stąd jego ujawnienia stanowiły bardziej autentyczną interpretację Prawdy niż teologia XVIII wieku. A to prowadzi nas do punktu, który ma ogromne mistyczne znaczenie, że Rzeczywistość to nie tylko to, co widoczne – co można porównać do maski lub zasłony, które więcej ukrywają niż odkrywają. Odkrycie jest więc możliwe tylko dla tych, którzy są do tego kwalifikowani. To jest świadome doświadczenie, wymagające aktu wewnętrznego rozpoznania ze strony tych, którzy są przygotowani i uprzywilejowani, aby je otrzymać.

Dobrze ilustruje to piękny wiersz A. E., „Prawda”: „Bohater doświadczył to jako pierwszy, Dla niego było to czynem: Dla tych, którzy doświadczyli tego ponownie, Było to łańcuchem na ich drodze.”

Takie jest los wszystkich prób definiowania i usprawiedliwiania dla intelektu tego, co pierwotnie było sprawą intuicyjnego doświadczenia. Musi to przede wszystkim i na końcu polegać na procesie wewnętrznego oświecenia. Chociaż więc wszystkie wiarę mogą być prawdziwe, Prawda musi przekraczać sposób pojmowania, który ogranicza wizję tych, którzy szukają Ducha zewnętrznie. Ale nasze koncepcje mogą być różnorodne. Różnorodność jest rzeczywiście niezbędna; ale Prawdę różnorodności można dostrzec jedynie poprzez poczucie fundamentalnej i ostatecznej Jedności. Z tej Jedności wypływa wszelka różnorodność: stamtąd wynikają wszystkie miriady przejawów duchowego doświadczenia, które rodzą wzrost i sprzyjają wielorakim wyrazom świadomego rozwoju, które ułatwiają proces ponownego połączenia. Mistycyzm ma więc tylko jednego wroga – literalizm. Ale to wcale nie oznacza, że mistycy gardzili korzystaniem z tych środków, które ortodoksja, myląc je za cele, postawiła na piedestale jak fetysze i idole. W doświadczeniu mistycznym, termin, mający wartość symboliczną, może być bardzo cenną rzeczą.

W związku z tym, gdy w XVII wieku George Herbert, poruszony do pisania, pisze:

„Naucz mnie, mój Boże i Królu,

We wszystkim widzieć Ciebie,

A co robię w czymkolwiek, robić to dla Ciebie.”

wydaje się, że dla przeciętnej osoby nie robi nic więcej, niż składa modlitwę do niewidzialnej istoty, w której wiarę wydaje się być kwestią osobistego zdania i przekonania. Ale ta „modlitwa” (jak pokazuje odwołanie do wiersza) jest zdecydowanie inna od oficjalnych błagań, które zwykło się kierować do Wszechmocnego. Nie sugeruje poczucia niegodności ani niższości. Nie ma też żadnej świadomości rozdzielności między nim a Bóstwem. I to jest typowe. Bo w Życiu Mistycznym postawa jest taka, że jest się nieustannie w obecności Tego, z którym jest się w najbliższym i najbardziej nierozdzielonym kontakcie. Rzeczywiście, można pójść dalej i powiedzieć, że bez Bezimiennego Towarzysza, Ja sam, tak nieudolny, nikczemny i bezsensowny, jestem niczym. O ile nie jest inspirowane Boskim Oddechem – co to jest to życie „moje”? I czy to jest moje? Mistykiem jest więc ten, kto jako wstępne ćwiczenie, zrezygnował ze wszystkiego: dumy, arogancji, samowoli, egoizmu i iluzji rodzącej się z nie-ja. Pięknie to ilustrują „Ostatnie Linie” Emily Brontë, której druga zwrotka brzmi:

„O Boże w mojej piersi,

Wszechmocne, wszechobecne Bóstwo!

Życie, które w mnie ma spoczynek,

Jak ja – nieśmiertelne Życie – mam moc w Tobie.”

Te słowa mogłoby wypowiedzieć prawie każdy człowiek o prawie każdej wierze. Ale ile formalnych modlitw przybiera taką formę? Tak wiele jest jeszcze infantylnych: wynikających ze strachu, wątpliwości, niepewności, zakłopotania i egoizmu! Ale kiedy taka bezinteresowna modlitwa jest raz złożona, poczucie jaźni samo znika. Tak oto Ten, który mieszka w Wieczności, przejmuje całkowite i całkowite posiadanie swojego własnego. Świat mistyka, jednakże, jest niewidoczny dla ziemskich oczu. Ani nic, ani podobieństwo czegokolwiek, nie może dać więcej niż wskazówkę do niego. Jednak ziarenko piasku, może być, lub drobny kwiatek w szczelinie ściany, może przypomnieć o Nieskończoności, w której całe wszechświat żyje, porusza się i ma swoje bytowanie. Nie fakty, ale wartości; nie siły, ale dążenia, są prawdziwymi obiektami mistycznego kontemplacji. Okazuje się jednak, że należą one nie do innego świata, ale do Jednego Świata, którego widzący jest tylko aspektem lub symbolem. Ale każda forma, dla świadomości dostrojonej do Wiecznego Umysłu, może stać się tłumaczem nieopowiedzianej mądrości. „Cienki jak jesteś, wystarczasz, aby ukryć, Jak wszystkie stworzenia, tajemnice przede mną. I stanowisz barierę dla wieczności,” krzyczy Alice Meynell, do stokrotki. Nie uchwytna abstrakcja, ale konkretne obrazy, napełnione jedynym Boskim Życiem, którego jej własne życie jest tylko kolejnym przejawem, są prawdziwym świadkiem niewidzialnego. Przyroda, we wszystkim jej nieskończonym zróżnicowaniu i wspaniałości, może więc stać się prawdziwym odzieniem Pana. Przez jej niezliczone przebrania Wordsworth dostrzega Obecność, która tak dreszczowo i podnosi jego duszę, że gubi się w ekstazie, która go opanowuje. Ta ekstaza, jednak, nie powinna nas zmylić. Jest raczej efektem ubocznym doświadczenia mistycznego niż mistycyzmem samym w sobie. Te ulotne przebłyski w wielkie serce rzeczy, chociaż mogą być sprzyjane przez temperament i uniesienie, przychodzą tylko poprzez długotrwałą dyscyplinę; a kiedy idziemy do Wordswortha, musimy pamiętać, że wizja poety jest wzmocniona przez ćwiczenie pracy, cierpliwości i wglądu, którego kultywacja kosztowała go niekończącego się wytrwałości i dążenia. Jego wiersze nie są przypadkowymi wypowiedziami, inspirowanymi niespodziewanym zachwytem.

We wszystkim znajdujemy wyraz efektu, który został wielokrotnie powtarzany, a który, jeżeli nie byłby długo i często osiągany i przemyślany, nigdy nie mógłby przynieść ostatecznego rezultatu.

„O Pani! otrzymujemy tylko to, co dajemy,” wykrzykuje Coleridge, apostrofując Naturę. Co jest prawdą. Bo jeżeli nie przyniesiemy Najwyższemu Celowi Życia naszych najwyborniejszych i najlepszych darów, nie może nam to przynieść korzyści. W związku z tym, doświadczenie mistyczne może być postrzegane jako owoc kolejnych wyrzeczeń. Związek między tym faktem a naszą nieświadomością ma niezwykłe znaczenie. Biologicznie rzecz biorąc, człowiek jest obdarowany impulsami, które kwalifikują go do pełnienia funkcji jak każde inne zwierzę; te jednak w procesie dostosowywania się do środowiska społecznego, ulegają nieuniknionej represji – w wyniku czego jego pierwotne energie są relegowane do stanu zapomnienia. W swojej społecznej sytuacji ego wydaje się więc pozbawione dostępu do swoich pierwotnych zasobów. Stąd ogromne potencjały energii i wrażliwości pozostają niewykorzystane i ukryte. Ale wciąż pragną one ekspresji i spełnienia. I chociaż nie mogą podążać za dziedzicznymi ścieżkami rozładowania, szukają nowego ujścia. Przez pewien czas, może być, że rosnące poczucie jaźni, które jest wywoływane przez wymogi życia społecznego, może zwiększyć postrzeganie odrębności indywidualności; a to jest podatne na wywołanie nadmiernej preokupacji doświadczeniem subiektywnym.

Potrzebne jednak jest wyzwolenie z tego, a jest to możliwe tylko poprzez sublimację. Teraz, aby sublimować, potrzebne jest poczucie Większego-od-ja; a to jest dostarczane tylko wtedy, kiedy dokonuje się nowa orientacja. Pochodzi ona z odwrócenia się od infantylnych i osobistych pragnień do uniwersalnych i bezosobowych celów.

W The Hound of Heaven, Francis Thompson dostarcza nam najbardziej zadziwiające autobiograficzne relacje z tego doświadczenia. Najpierw pokazuje nam stworzenie -jaźni, naturalnego człowieka, który, będąc w stanie duchowej niewiedzy, ma niejasną świadomość Większego, ale którego, nie znając ani nie rozumiejąc, ucieka w przerażeniu, strachu i konsternacji, przypisując Mu wszystkie atrybuty rywalizującej jaźni, która dekretem wymierzyłaby wyginięcie stworzenia. Blake nadał temu imię „Noboddaddy”. Następnie następuje ucieczka, nasilenie grozy i trwogi, podczas której ukrywa się przed niebiańskim Pogonią; i, uciekając się do każdego rodzaju sofizmatów i podstępów, robi wszystko, aby uniknąć schwytania. Następnie wchodzi w końcową fazę: kiedy w końcu, dogoniony przez Wielkiego Towarzysza, wszystkie złudzenia odrębności zostają rozwiane; a kiedy widzi, zamiast ograniczeń i przeszkód, które go dotknęły, Bezgraniczną Miłość, która nie tylko stworzyła wszystko dla jego dobra, ale jest On Samym duszą jego własnej duszy.

To właśnie w Miłości musi spoczywać cały mistycyzm. I dlatego poeci są zawsze największymi mistykami. Czyż nie są oni ze wszystkich ludzi najbardziej wspaniałymi kochankami?

To właśnie w takiej Miłości, i tylko w niej, odnajdujemy Wizję Życia.

źródło: THE MYSTIC AS POET By R. Dimsdale Stocker; The Occult Review, London june 1930