Nie chcąc zwiększać liczby dyskutantów („quot capita, tot sensus!”), pragnę włączyć się do rozpoczętej kontrowersji na temat reinkarnacji, będąc przekonanym, że ta czysto metafizyczna kwestia nie może być rozstrzygnięta ani pozytywnie, ani negatywnie za pomocą argumentów rozumu i atramentu; chcę raczej próbować wyjaśnić pewną niebezpieczną niejasność, która ostatnio pojawiła się w dyskusji Blum Hübbe-Schleiden.

Pytanie: „Czy Helena P. Blavatsky była medium?” jest oczywiście niezwykle istotne dla całego pojmowania osobowości założycielki „Towarzystwa Teozoficznego”.

Dlatego tym bardziej zaskakujące jest, że pan Blum w odniesieniu do tego ważnego pytania wskazuje na fragment z książki A. Besant „H. P. Blavatsky i mistrzowie mądrości” str. 3, i przytacza z niego cytat z listu: „Największą mediumistyczną siłą mojej siostrzenicy Heleny jest ta, z jaką kiedykolwiek się spotkałem”, napisany przez jej ciotkę N. A. Fadeeff.*)

Od kiedy badacze psychiczni powołują się na świadectwo lub osąd ciotki, pozwolę sobie zapytać?

Jeśli porównamy poglądy samej Heleny Petrownej na ten temat, zaskoczy nas sprzeczność: konsekwentnie wypowiada się przeciwko mediumizmowi (por. np. „W jaskiniach i dżunglach Hindustanu”, Lipsk, Max Altmann), a praktyka spirytystyczna jest dla niej obrzydliwa i zabobonna, ponieważ duchowa osobowość zmarłych pozostaje praktycznie nieosiągalna dla inkarnowanych.

Dla duchowej ciotki wszystko, co nie jest przekazywane w sposób zwyczajny z ust do uszu, jest oczywiście „mediumistyczne”. Że istnieją objawienia z nadprzyrodzonej sfery bez automatycznego mediumizmu (a tylko ten termin można użyć), jest jasne; świadomość życia tej sfery musi być po prostu tak przebudzona i utrwalona, jak nasza świadomość zwykle jest rozwinięta dla świata fizycznego.

To, że pani Blavatsky posiadała w pełni rozwiniętą świadomość umysłową i mogła otrzymać objawienia „Tajemnej Doktryny” w stanie czuwania i świadomości (nie jako medium), można przypuszczać, biorąc pod uwagę wysoki poziom jej osobistego rozwoju. Twierdzenie, że cała teozofia jest wolna od błędów, może być ryzykowne; ale patrząc na gigantyczne skutki tego ruchu etycznego, trudno uwierzyć, że założycielka była prorokinią „czarnego satelity”!

Podczas gdy medium musi stracić przytomność i poświęcić swoją siłę życiową, aby przez obcą inteligencję doszło do objawienia poprzez jego niższe pojazdy, Leadbeater opisuje zupełnie inaczej relację pomiędzy Mahatmą a Chelem: „Użycie, jakiego Mistrz w ten sposób czyni z ciała swojego ucznia, nie powinno być mylone z drogą mediumistyczną, którą tak często charakteryzowałem jako niesprawiedliwą. Na przykład, wielokrotnie któryś z naszych Mistrzów przemawiał przez usta naszej szanownej Prezydentki, i nie uchodziło to bez uwagi, że podczas tych okazji jej głos i sposób bycia czasami się zmieniały, a nawet przyjmowała inne rysy twarzy. Nie wolno jednak zapominać, że we wszystkich tych przypadkach zachowywała pełną świadomość i dokładnie wiedziała, kto przemawiał i dlaczego. Jest to tak różne od tego, co zwykle rozumie się przez mediumistyczną mediację, że niemożliwe jest określenie tego tym samym terminem. Nie ma niczego złego w takim wykorzystaniu młodego ciała, ale zdarzało się to rzadko, że Mistrzowie korzystali z takiego ciała”. (Rozmowy w Adyar, tom I. Życie wewnętrzne”, s. 52/53.)

Jeśli ktoś prosi człowieka czuwającego, na przykład swojego sekretarza, o dokładne spisanie tego, co mu dyktuje, ten może to zrobić całkowicie posłusznie, zupełnie bezmyślnie i automatycznie; uczucie słuchu natychmiast zamienia się w impulsy motoryczne przez praktykę. Jednak sekretarz pisze mimo wszystko samodzielnie, dobrowolnie. Gdyby jego pan chciał dyktować mu coś, co mu się nie podoba, na przykład coś, co szkodziłoby jego osobie, jego świadomość natychmiast telegrafuje „Stój!” i automat słuchowo-piszący zostaje wyłączony.

To przeciwnie w przypadku automatyzmu hipnotycznego lub mediumizmu. Hipnotyzer jest absolutnym władcą. Świadomość własnego Ja medium jest tłumiona, jego fizjologiczny, często również psychiczny organizm jest brutalnie rozciągany z linii rozumu i woli, a reszta pozostaje bez świadomości, bez kierowania wolą. Z tym działa hipnotyzer lub „duch”. To, co medium produkuje w tym stanie, nie jest jego zasługą ani winą. Służy tylko jako dźwignia, głośnik lub zupełnie automatyczne ramię do pisania.

Nie jest więc cudem, że medium absolutnie nie może sobie nic przypomnieć z tego, co zostało wyprodukowane podczas transu, i często nawet w stanie czuwania nie jest w stanie tego zrozumieć.

Jak wiadomo, nie było tak w przypadku Blavatsky. Służyła sprawie swoich mistrzów poprzez słowo i czyn, działała poprzez przemówienia i pisma jak niewielu w swoim stuleciu. Była więc również poza „inspiracjami” twórczo aktywna, mając pełną świadomość siebie, z prawdziwie gigantyczną siłą.

Autor „Wielkiego Przestępstwa Psychologicznego” (Leipzig, Arwed Strauch, s. 119) przedstawia następującą trafną definicję „medium”: „Osoba fizycznie ucieleśniona, której wola, siła samookreślania i organizm zmysłowy podlegają woli i kontroli aktora duchowego.”

Indywidualność pani Blavatsky jest jak skała. Nieugięta, pewna siebie, niepodatna na żadne manipulacje. Stała jak atleta woli, który spogląda na każdego napastnika z uśmiechem na twarzy, mając nadzieję, że ten poczuje się wyżej; nawet nad magiem, i nikomu niezależna. Taki nie wygląda medium!

Jeśli w „Okultystycznym Świecie” Sinnetta wielokrotnie mówi się o „mediumistycznej mediacji Mad. Blavatsky”, to tutaj sytuacja jest zupełnie inna niż w przypadku mediumizmu spirytystycznego lub hipnotycznego. Pani Blavatsky została powiadomiona przez mistrza o zjawiskach, które miała dokonać jako pomocnik swoich mistrzów, i była na niegotowo w stanie czuwania.

Jeśli Sinnett nigdzie nie zwraca uwagi na tę fundamentalną różnicę, wynika to z faktu, że był on tylko dziennikarzem, a nie psychologiem, ani tym bardziej wtajemniczonym. W popularnych książkach może być mniej istotne, jeśli pojęcie „medium” jest rozumiane szerzej. Natomiast gdy mamy do czynienia z ostrymi granicami, jak w tym przypadku, trudno być wystarczająco dokładnym i precyzyjnym w definicjach. – H. P. Blavatsky z pewnością nie była medium piszącym, lecz sekretarzem swoich mistrzów.

Dodatkowe uwagi.

Po przeczytaniu manuskryptu poprzednich wywodów, badacz okultyzmu zwrócił się do mnie z pytaniem: „Czy nie byłoby wskazane wspomnieć, że Blavatsky początkowo, czyli przed poddaniem się szkoleniu psychiki w Tybecie przez mistrzów, była prawdopodobnie dręczona zjawiskami mediumistycznymi, ale po tym szkoleniu była w stanie dowolnie wywoływać te same zjawiska, zdobywając kontrolę nad tymi mediumistycznymi mocami?”

Muszę najpierw odpowiedzieć na to, że wykorzystanie mocy, które ma się pod kontrolą, nie jest już uważane za mediumistyczne, ale raczej za magiczne; mediumizm jest bierny, a magia aktywna. Moc nie może być jednocześnie aktywna i bierna; albo jedno, albo drugie. „Bierna mediumiczność” to pleonazm; „moc mediumistyczna” to sprzeczność w stopniu przymiotnika.

Jednakże nie jest to z pewnością prawdą, że Pani Blavatsky była medium już w dzieciństwie. Jeśli chcemy uwierzyć retrospekcji przeszłości, którą Annie Besant przytacza w „Dwóch wykładach o Mistrzach”, znajdziemy tam relację, że założycielka Towarzystwa Teozoficznego w jednej z wcześniejszych inkarnacji (w XVIII wieku) została wysłana przez swego „Mistrza”, który już wtedy uznawał ją za wiernego i wypróbowanego czela, aby współpracować z hrabią Saint Germain jako jego współpracowniczka.

Opis młodej Heleny Petrownej ukazuje ją jako wyraźną czarownicę: w domu rodzinnym cieszyła się na przykład bawieniem się mocą swojej woli, aby ujarzmić nieposłusznych służących, którzy nie chcieli być posłuszni w czymś, wystarczyło, że przez moc swej woli przeniosła ich w inne miejsce. Czasami pozostawiała ich tam, „jak przykołowane”, aż wróciła z przejażdżki. Następnie, znowu za pomocą aktu woli, zwalniała ukaranych ze swojej „aresztu”.

To, co Pani Blavatsky opowiadała swoim przyjaciołom o swoich nadprzyrodzonych zdolnościach, które już w delikatnym dzieciństwie się objawiały, oraz o jej związkach z mistrzami, staje się wiarygodne. Nawet jeśli na początku komunikacja z jej przewodnikami odbywała się tylko w snach (za pośrednictwem „ciała astralnego”), to jednak robiła to w pełnej świadomości i zachowywała jasną, niezmąconą pamięć o tym także w świadomości dziennej.

W książce „W jaskiniach i dżunglach Hindustanu” widzimy ją w pełnej zgodności z opinią swojego przyjaciela Rajputa-Yogi Gulab-Lal-Singha w konfrontacji z medium Miß H., dla której kult duchów stanowi religię, a medium jest swoistym półboskim kapłanem. Rajput Gulab-Lal-Sing stwierdza: „Uważam, że istnieje wiele chorób psychicznych, a wśród nich również mediumizm, dla którego od niepamiętnych czasów stosujemy nieco dziwnie brzmiące określenie. Nazywamy je Bhüta-Dak, co dosłownie oznacza Bhüta=Gospodę***). Żałuję każdego prawdziwego medium (zwykle osoby opętane przez „siły natury”) i czynię wszystko, co w mojej mocy, aby je uleczyć.”

Przeglądając ogromne, twórcze działania tej kobiety na kontynentach, nie możemy nie zgadzać się z Annie Besant**: „Pewnego dnia świat dowie się, kim była H. P. BI.; była bohaterską postacią, a mniejsze dusze instynktownie jej zazdrościły siły, jej tytanicznej natury… Niech mistrz, któremu służyła z niezłomnym męstwem i niezachwianą oddanością, pośle nam „brata, którego świat zna jako H. P. BI., ale o którym my wiemy jeszcze coś więcej”.

źródło: War H. P. Blavatsky ein Medium?, Von Friedr. Feerhow; „Zentralblatt für Okkultismus” Miesięcznik do badania całokształtu nauk tajemnych, Mai 1912.
nazwa niemiecka: „Zentralblatt für Okkultismus” Monatsschrift zur Erforschung der gesamten Geheimwissenschaften, Mai 1912.

Książka „Okultystyczny Świat” została napisana przez Alfreda Percy’ego Sinnetta, brytyjskiego pisarza i badacza okultyzmu, który był jednym z prominentnych członków Towarzystwa Teozoficznego. Książka została opublikowana po raz pierwszy w 1881 roku i jest jednym z najważniejszych dzieł Sinnetta.

„Okultystyczny Świat” jest zbiorem listów, które Sinnett otrzymał od dwóch tajemniczych postaci określanych jako „Mistrzowie” lub „Mistrzowie Mądrości”. Te listy zawierają zaawansowane duchowe nauki i wskazówki na temat natury rzeczywistości, kosmicznej ewolucji, życia po śmierci, oraz innych aspektów duchowej drogi.

Książka wywarła ogromny wpływ na rozwój myśli ezoterycznej w XIX wieku i odegrała kluczową rolę w rozpowszechnianiu teozofii oraz idei związanych z mistycyzmem wschodnim wśród europejskich intelektualistów. Pomimo krytyki i kontrowersji wokół autentyczności listów oraz rzetelności ich interpretacji przez Sinnetta, „Okultystyczny Świat” nadal pozostaje ważnym źródłem dla osób zainteresowanych badaniami duchowymi i okultyzmem.