W najdawniejszej starożytności Egiptu odnajdujemy już Trójcę: Ra – Ojciec, później dwójnia Ozyrysa-Izydy, jako drugi Logos – wreszcie Horus. Przypomnijmy wzniosły hymn do Amon – Ra:
״Bogowie przed majestatem Twoim kłonią głowy, wielbiąc duszę, która je poczęła i mówią do Ciebie w te słowa: Pokój niech będzie emanacjom Ojca nieświadomego świadomych Ojców Bogów… O Twórco i Źródło Stworzenia, wielbimy emanujące z Ciebie dusze. Poczynasz nas Ty, nieznany i oto składamy Ci hołd, wszelką Duszę Boską wielbiąc, co wyszła od Ciebie i w nas żyje“.
״Trzy Logosy“ – oto Ojcowie świadomi bogów zaś Ojciec Nieświadomy – to Wszechbyt w jedności swej, nieświadomym nazwany jako w bezmiary wychodzący poza granice tego, co nazwaliśmy świadomością.
Fragmenty Księgi Umarłych zawierają koncepcje reinkarnacji duszy ludzkiej – pielgrzymki jej na wyżyny, gdzie, zamieszkuje. Logos, i jej wiernego z logosem zjednoczenia. W słynnym papy- rusie ״ skryby Ani tryumfującego w pokoju“ napotykamy niejedno, przypominające Pisma Święte innych wiar. A więc z stąpienie do niższych światów, oczekiwanie powrotu duszy w swe własne ciało (taką była forma reinkarnacji w ujęciu Egipcjan) – wreszcie zjednoczenie się jej z Logosem:
Rzekł Ozyrys Ani, Ja jestem wielkiem Jednem, synem Wielkiego Jednego. Ogniem ja jestem, Synem Ognia. Połączyłem kości moje, całym uczyniłem się i zdrowym, i raz jeszcze powróciłem w młodość moją. Ja, Ozyrys, Wieczności Pan…
W dokonanem przez Prerrefa opracowaniu Księgi Umarłych trafiamy na uderzające, doniosłe słowa:
״Istotą jestem o tajemniczych imionach, co na miljony lat gotuje sobie mieszkanie… O serce, otrzymane od matki mej, serce, niezbędne bytowaniu memu na ziemi. Serce, otrzymane od matki mej, serce, niezbędne dla mojej przemiany“.
W religji Zoroastra koncepcja Jedności Wszechbytu wyrażona jest w obrazie Przestrzeni bezkresnej, wyłaniającej z siebie Logos, Ahuramazda Stwórcę:
״Najwyższy w Wszechwiedzy i Dobroci… w świetlistej swej chwale Jedyny… sferę Światła zamieszkujący Ahuramazda“.
Oto hołd Jemu złożony w tekście ״Yasna“ zasadniczej księgi liturgicznej Zoroastryzmu:
״Głoszę i spełnię (mój ״Yasna“ t. j. ״Kult) Ahura-Mazdy, twórcy promienistego i uwielbionego, który Najmocniejszy jest i w Dobroci Swojej Jedyny – Uwielbiony (w naszem pojęciu) – najtrwalszy, najmędrszy, w najdoskonalsze z pośród Wszechistot przyobleczony w ciało – a iż prawa ustanowił najmędrsze, najniezawodniej spełniający cele swoje… Jego uwielbię, który dusze nasze stwarza w prawości i promienieje z oddali radosnem jaśnieniem Łaski twórczej – który stworzył i ukształtował nas, nakarmił i opieką osłonił, Duch dobroczynny nad wszystkie“.
Poczem wierny składa hołd Ahmeshaspend’om i innym Bogom. Lecz najwyższy Bóg Objawiony – Logos – nie jest tu wyobrażony jako Trójjednia. W kulcie egzoterycznym zauważa się tu, zarówno jak w Hebraizmie, dążność do stracenia z oczu tej zasadniczej prawdy. Szczęściem, ślady Nauki zasadniczej, choć później zatracone w popularnych wierzeniach, dadzą się jeszcze odnaleźć. Dr. Haug w dziele swem : ״Essays sur les Parsis“ *) twierdzi że Ahuramazda (Auharmazd lub Hormazd) jest Istotą Najwyższą – i że z Niego – to powstały:
״Dwie najpierwotniejsze Praprzyczyny, zjednoczone, choć różne – z łona których wyprowadzony został świat materjalny, jak i świat Ducha“. Te dwie, bliźniaczemi nazwane, Przyczyny – Zasady obecne są wszędzię – w Ahuramazdzie jak i w człowieku. Jedna z nich rodzi Istotne, druga Nieistotne – dwa przejawy występujące w późniejszym Zoroastryzmie w postaci wrogich sobie Genjuszów Dobra i Zła. W formie pierwotnej religji wszystko wskazuje na to, że złączone były i tworzące Drugie Logos kalistyczne w swej Istocie.
Dobro i Zło, to poprostu ; ״Światło i Mrok, Duch i Materja – dzieci bliźniacze Wszechświata, Dwójnia zrodzona z Jedności.“ Dr. Hung w następujący sposób krytykuje koncepcję późniejszą (o dwóch Genjuszach:) ״Takiem jest w Zorostryzmie pierwotne pojęcie o Duchach twórczych, które nie są niczem innem jak tylko dwiema częściami – stronami Boskiej Istoty. Dopiero w błędnej interpretacji późniejszych wieków doktryna Wielkiego Założyciela uległa zmianie. Spentomainyusha (Ducha Dobrego) uważać ”oczęto za jedno z imion Ahuramazdy i stąd wynikło, ze rozłączony z Nim Angromainyush (Duch Zły) odegrał rolę jego wiekuistego nieprzyjaciela. Tak powstał dualizm: Boga i Szatana“.
A oto ustęp z Gatha Ahounavaiti – podyktowany Zoroastrowi (Zarathustrze) przez ״Archaniołów“.
״Na początku było bliźniąt dwoje – dwa Duchy odrębnie działające – Ojciec dobra i Ojciec zła. I te dwa Duchy złączone stworzyły pierwociny istniejących rzeczy (rzeczy materjalnych?) – Jeden Istotność, drugi Nie – Istotność stworzył. I w celu wzmożenia tego życia pojawiła się bogactw szafarka Armaiti, Inteligencja obejmująca Dobro i Prawdę. Ona, Wieczysta, Byt materjalny stworzyła. Wszystko, co doskonałe jest a między istnieniem najlepsze, żyje w mieszkaniu świetlistem Inteligencji Dobrej, Sprawiedliwej. Mądrej. (Yasne, XXX.)“.
Odnajdujemy tu trzy Logosy!
- Ahuramazda, Pierwszy, (Prapoczątek)
- Życie Najwyższe – ״bliźnięta“ w Nim i przez Niego istniejące, Drugie Logos – i wreszcie
- Trzecie Logos: Armaiti, Inteligencja, Twórczyni bezpośrednia Wszechświata.’)
Zjawione później pojęcie Mithry zaciemnia do pewnego stopnia, w religji egzoterycznej, pierwotną prawdę.
Oto co powiedziano o nim:
״Naznaczył go Ahuramazda, by zachowywał i ochraniał całość poruszającego się Wszechświata. Nie śpiący nigdy, zawsze czujny, strzeże On stworzenia Mazdy“. Mithra był Bogiem podrzędnym, Światłem Nieba; Waruna zaś Niebem samem, jedną z wielkich Inteligencji kierowniczych z których najwyższe : Ahmeshaspend w liczbie sześciu, miały na* czele Vohumana – Dobrą Myśl Ahuramazdy. One to ״rządzą wszystkiem, co przejawione w Materji“.
W dotychczas przetłomaczonych dziełach nie znajdujemy ni śladu doktryny reinkarnacji – niema jej też w nauce dzisiejszych Parsów. Natomiast głoszą oni że Duch w człowieku jest iskrą, której przeznaczeniem jest: w płomień wytrysnąć i połączyć się z Ogniem Najwyższym. Mamy tu implicite zawartą koncepcję rozwoju, do którego drogą jedyną i konieczną – odrodzenie. Zresztą, Zoroastryzm stanie się zrozumiałym dopiero poodnalezieniu Wyroczni Chaldejskich i związanych z niemi pism – źródeł właściwych, z których pochodzi.
‘) Armaiti: początkowo Mądrość, Bóstwo Mądrości. Później – jako Stworzycielka – z Ziemią utożsamiona – czczona jako Bogini Ziemi.
*) Essays sur les Parsis – 1907. The author’s principal objective in publishing these essays was to present all the materials for impartial judgment of the scriptures and religion of the Parsis. Contents: Essay I. History of the Researches into the Sacred Writings and Religion of the Parsis; Essay II. Languages of the Parsi Scriptures; Essay III. The Zend-Avesta, or the Scripture of the Parsis; and Essay IV. The Zoroastrian Religion as to its Origin and Development. A biographical memoir of Dr. Haug by Professor E.P. Evans is also included in this volume. (source – amazon.fr)
źrodło: “Przegląd Teozoficzny” nr. 1-2. Warszawa – styczeń, luty, marzec, kwiecień 1922