![\"\"](\"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-content\/uploads\/2020\/05\/o_wolnosci_woli.jpg\")
<\/a>Musimy j\u0105 uj\u0105\u0107, niech nam ods\u0142oni swe oblicze.\u00a0 Przedstawmy najprz\u00f3d kwestyj\u0119, tak jak j\u0105 zwyk\u0142e pojmu\u00adj\u0105. Stronnicy wolnej woli powiadaj\u0105; ka\u017cdy cz\u0142owiek czuje \u017ce mo\u017ce robi\u0107 co chce, albo nie robi\u0107; czuje, \u017ce nic go nie zmusza a\u017ceby post\u0105pi\u0142 tak albo inaczej, czuje \u017ce czyny jego w nim samym maj\u0105 wy\u0142\u0105czn\u0105 przyczyn\u0105. Czuje \u017ce z kilku rzeczy mo\u017ce wybra\u0107 jedn\u0105, wybra\u0107 wszystkie, albo \u017cadnej nie wy\u00ad bra\u0107, a to niezale\u017cnie od wszelkiego przymusu. A wi\u0119c wo\u00adla nasza jest woln\u0105. Stronnicy konieczno\u015bci utrzymuj\u0105 ze swej strony: Cz\u0142o\u00adwiek jest rezultatem wszystkiego tego z czego powsta\u0142 i co na niego oddzia\u0142ywa. Wszystko co jest musi by\u0107. Ka\u017cdy czyn jest naturalnem nast\u0119pstwem tego co by\u0142o poprzednio a wi\u0119c wrodzonych sk\u0142onno\u015bci, wychowania, do\u015bwiadczenia \u017cy\u00adciowego i chwilowych pobudek. Ka\u017cda my\u015bl nawet jest re\u00adzultatem uprzednich wp\u0142yw\u00f3w, skombinowanych z nasz\u0105 we\u00adwn\u0119trzn\u0105 natur\u0105. A wi\u0119c nie ma wolnej woli.<\/p>\nPo czyjej stronie prawda? Tak zwykle stawiaj\u0105 pytanie. Nieuprzedzony czytelnik znajdzie si\u0119 w niema\u0142ym k\u0142o\u00adpocie. Prawda! czuj\u0119 najdok\u0142adniej \u017ce mog\u0119 w ka\u017cdej chwili wsta\u0107 lub siedzie\u0107, m\u00f3wi\u0107 lub nie m\u00f3wi\u0107. Mog\u0119 wybra\u0107 z ty\u00adsi\u0105ca przedmiot\u00f3w jeden wed\u0142ug w\u0142asnej woli, bez niczyjego przymusu, skoro w jednej chwili mog\u0119 zmieni\u0107 zdanie i inny. Mog\u0119 wybiera\u0107 nawet bez \u017cadnej racyi i po prostu wszystko mi jedno czy wezm\u0119 to czy owo a jednak wybieram jedno z nich. Mog\u0119 post\u0105pi\u0107 wbrew wszelkim namowom a nawet na przek\u00f3r mojemu organizmowi; on chce je\u015b\u0107 a ja je\u00admu ka\u017c\u0119 siedzie\u0107 nad robot\u0105.<\/p>\n
Co chwila znajduj\u0119 nowe dowody mojej wolno\u015bci, z kt\u00f3rej mog\u0119 nawet nieprawnie korzysta\u0107, kt\u00f3rej mog\u0119 nadu\u017cywa\u0107^ kt\u00f3ra mo\u017ce posun\u0105\u0107 si\u0119 a\u017c do zupe\u0142nej samowoli, kaprysu lub uporu; mog\u0119 kierowa\u0107 si\u0119 najniedorzeczniejszem urojeniem, dla tego tylko \u017ce mi si\u0119 tak podoba. Wiem \u017ce mog\u0119 sobie przez to zaszkodzi\u0107 a jednak robi\u0119 tak jak chc\u0119. Kt\u00f3\u017c zaprze\u00ad czy \u017ce mo\u017cemy rozkazywa\u0107 wed\u0142ug w\u0142asnej woli, dzia\u0142a\u0107 z w\u0142asnej pobudki? Rozkazujemy podw\u0142adnym, a je\u015bli nas nie s\u0142uchaj\u0105, gromimy ich i karcimy. To wszystko dowodzi jak najwyra\u017aniej, \u017ce jeste\u015bmy wolni i \u017ce drugich tak\u017ce uznajemy za wolnych a nie za machiny z konieczno\u015bci dzia\u0142aj\u0105ce. Gdyby oni bowiem nie mieli wolnej woli i musieli nam by\u0107 z konieczno\u015bci niepos\u0142usznymi, to wtedy nasze rady, zach\u0119ty, przestrogi, rozkazy, by\u0142yby niedorzeczne i bezskuteczne, a ka\u00adry niesprawiedliwe i dzikie. Jaki\u017c wtedy mo\u017cna by uczyni\u0107 wyrzut cz\u0142owiekowi zdradzaj\u0105cemu czyje zaufanie, skoro na swoje usprawiedliwienie przytoczy\u0142by \u017ce zdradzi\u0142 z fatalizmu, z nieprzepartej konieczno\u015bci ?<\/p>\n
Zrobiwszy co niedobrze, gniewasz si\u0119 na siebie samego, \u017ca\u0142ujesz \u017ce\u015b to zrobi\u0142, dla tego bo\u015b jest przekonany wewn\u0119trz\u00adnie \u017ce\u015b m\u00f3g\u0142 post\u0105pi\u0107 inaczej, lepiej zrobi\u0107, lub ca\u0142kiem zanie\u00adcha\u0107 !\u201c<\/p>\n
Ka\u017cdy wi\u0119c jest \u017cywo prze\u015bwiadczony o tej prawdzie, \u017ce wola nasza nie jest bynajmniej uleg\u0142\u0105 mechanicznej konieczno\u00ad\u015bci tak jak np: k\u00f3\u0142ka w zegarku. (^) Konieczno\u015bci\u0105 jest a\u017ceby zegarek pokazywa\u0142 godziny je\u015bli tylko jest nakr\u0119cony i nie<\/p>\n
\n(1) Dusza cz\u0142owiecza. Nowy i zupe\u0142ny wyk\u0142ad nauki o duszy p. Ale\u00adksandra Eysi\u0144kiego. Dzie\u0142o aprobowane przez w\u0142adz\u0119 duchown\u0105. Warsza\u00adwa 1804 T. I. str.<\/p>\n<\/blockquote>\n
mo\u017ce robi\u0107 nic wi\u0119cej nad to do czego jest przeznaczony – ja przeciwnie mog\u0119 robi\u0107 co chc\u0119 i co chwila robi\u0107 co innego. Ba! ale z drugiej strony, odpowie nieuprzedzony czytel\u00adnik, nie mo\u017cna powiedzie\u0107 a\u017ceby i determini\u015bci niemieli pew\u00adnej racyi. Wszak\u017ce to wszystko co robi\u0119 w danej chwili nie wzi\u0119\u0142o si\u0119, tak, ni st\u0105d ni z ow\u0105d, ka\u017cda rzecz ma swoj\u0105 przy\u00adczyn\u0119, a ka\u017cda przyczyna z konieczno\u015bci wywo\u0142uje pewne skut\u00adki. Dajmy na to \u017ce w tej chwili czytam ksi\u0105\u017ck\u0119, robi\u0119 to z w\u0142asnej woli, ale nie czyta\u0142bym jej gdyby nie to \u017ce mnie zaciekawia, gdyby nie to \u017ce nie potrzebuj\u0119 robi\u0107 nic innego, gdyby nie to \u017cem j\u0105 dosta\u0142, gdyby nie to \u017ce mnie nauczono niegdy\u015b czyta\u0107, i t.d. i t.d. Mog\u0119 w ka\u017cdej chwili przesta\u0107 czyta\u0107, to prawda, – ale nie bez powodu; czuj\u0119 \u017ce cho\u0107bym tego powodu nie spostrzeg\u0142, musia\u0142by by\u0107 jaki\u015b i nie wierz\u0119 ni\u00adgdy je\u015bli mi powiedz\u0105 \u017ce kto\u015b tam zrobi\u0142 to lub owo\u00a0 bez \u017ca\u00addnego powodu.<\/p>\n
W ostatnim razie przypuszczam \u017ce zwaryjowa\u0142, je\u015bli nie mog\u0119 znale\u015b\u0107 innej przyczyny. Nie s\u0142ysza\u0142em nigdy a\u017ceby ktokolwiek spe\u0142ni\u0142 jaki czyn dowolny bez dostatecznie usprawiedliwiaj\u0105cych powod\u00f3w. Nie s\u0142ysza\u0142em nigdy a\u017ceby cz\u0142owiek zdrowy na ciele i umy\u015ble, zadowolony z \u017cycia i z ludzi, na raz, zastrzeli\u0142 si\u0119. Chyba przypadkiem. Ale\u017c i przypadek sam si\u0119 nie stworzy\u0142, tylko wynik\u0142 z pewnego zbiegu okoliczno\u015bci. Jeste\u015b dajmy na to poczciwym cz\u0142owiekiem, ale czy by\u0142by\u015b nim gdyby\u015b si\u0119 urodzi\u0142 ze z\u0142emi sk\u0142onno\u015bciami, gdyby od dzieci\u0144\u00adstwa prowadzono ci\u0119 do z\u0142ego, gdyby\u015b by\u0142 otoczony najgor\u00adszymi lud\u017ami i \u017cadne do\u015bwiadczenie \u017cycia nie zmusi\u0142o ci\u0119 do zmiany twego post\u0119powania?\u00a0 Wszystkie za\u015b przyczyny maj\u0105 zn\u00f3w swoje przyczyny, wynika st\u0105d bardzo prosty wniosek \u017ce wszystko co jest, jest naturalnym wynikiem tego co by\u0142o.<\/p>\n
Tak wi\u0119c w\u0119ze\u0142 naszej kwestyi zagmatwa\u0142 si\u0119 do reszty. Czy\u017cby obie strony mia\u0142y mie\u0107 s\u0142uszno\u015b\u0107 ?<\/p>\n
Podobno naj\u0142atwiejszym sposobem uskutecznienia pewnej roboty, jest przedewszystkiem ten, kt\u00f3ry ka\u017ce nie robi\u0107 \u00a0go od razu, lecz podzieli\u0107 robot\u0119 na cz\u0119\u015bci i stopniowo doko\u00adnywa\u0107 jednego po drugiem.<\/p>\n
Zastosujmy si\u0119 do tej rady.<\/p>\n
W tym celu najprz\u00f3d oczy\u015b\u0107my kwestyj\u0119 z nienale\u017c\u0105cych do niej domieszek, inaczej wszystkie wywody doprowadz\u0105 tyl\u00adko do takiego rezultatu, jaki zwykle bywa wyp\u0142ywem naszych potocznych spor\u00f3w o woln\u0105 wol\u0119.
\nW przytoczonych tyradach pro i cora, by\u0142 przedewszystkiem jeden b\u0142\u0105d powszechny, kt\u00f3ry prowadzi do chaosu by\u00ad\u0142a pomi\u0119szana kwestyja wolno\u015bci osobistej z kwestyj\u0105 wolnej woli.<\/p>\nJedna z drug\u0105 nie ma najmniejszego zwi\u0105zku, chocia\u017c po\u00adspolicie bierzemy je za jedno.<\/p>\n
Wolno\u015b\u0107 osobista polega na mo\u017cno\u015bci post\u0119powania we\u00ad d\u0142ug w\u0142asnej woli, o ile na to pozwalaj\u0105 ograniczenia zewn\u0119trz\u00adne, do jakich nale\u017c\u0105; prawo i wszelkie przeszkody zewn\u0105trz stawiane nam przez natur\u0119 lub innych ludzi. Takiej wol\u00adno\u015bci nikt nigdy nie przeczy\u0142 i nie mo\u017ce przeczy\u0107, bo jest za nadto oczywist\u0105\u00a0 i by\u0142oby r\u00f3wnie \u015bmiesznem w\u0105tpi\u0107 o jej istnieniu, jak o swojem w\u0142asnem.<\/p>\n
Przeciwnie sprawa wolnej woli jest kwestyj\u0105 czysto psy\u00adchologiczn\u0105 i istnienie wszelkich ogranicze\u0144 zewn\u0119trznych nie ma dla niej najmniejszego znaczenia.\u00a0 Ludzie mog\u0105 mi prze\u00adszkodzi\u0107 je\u015bli chc\u0119 kogo\u015b zabi\u0107 i postawi\u0107 pod tym wzgl\u0119dem nieprzepart\u0105 zapor\u0119 mojej wolno\u015bci zewn\u0119trznej, ale nikt nie mo\u017ce zabroni\u0107 mi chcie\u0107 zab\u00f3jstwa. – A o to w\u0142a\u015bnie chodzi w kwestyi wolnej woli. Nie w tem le\u017cy w\u0105tpliwo\u015b\u0107 czy mog\u0119 dzia\u0142a\u0107 je\u015bli chc\u0119, lecz w tem, czy mog\u0119 chcie\u0107 dzia\u0142a\u0107, chocia\u017c<\/p>\n
\n(1) Nawet niekt\u00f3rzy filozofowie chc\u0105c za\u0142ata\u0107 luki, jakie pow\u00adstaj\u0105 w rozumowaniu gdy brakuje dowod\u00f3w pozytywnych czyni\u0105 to przy pomocy ci\u0105g\u0142ego przeskakiwania z jednej kwestyi do drugiej. Na takiem niezr\u0119cznem pomi\u0119szaniu wolno\u015bci osobistej z wolno\u015bci\u0105 woli oparty jest ca\u0142y rozdzia\u0142 o wolno\u015bci woli w dziele Go\u0142uchowskiego; Dumania nad najwy\u017cszemi zagadnieniami cz\u0142owieka. Wilno i86i. T. II. str.l<\/p>\n<\/blockquote>\n
nie ma przyczyny z kt\u00f3rej by to moje chcenie moc\u0105 konieczno\u015bci wyp\u0142ywa\u0142o? Nie chodzi tu o samowol\u0119 w dzia\u0142aniu lecz o sa\u00admowol\u0119 w chceniu.<\/p>\n
Dow\u00f3dca wojska postanawia a\u017ceby dany korpus poszed\u0142\u00a0 do ataku.\u00a0 Wojsko go s\u0142ucha poniewa\u017c ma prawo rozkazywa\u0107, ale mo\u017ce go nie us\u0142ucha\u0107 je\u015bli mu tego prawa nie przyznaje. I dow\u00f3dzca i wojsko u\u017cywaj\u0105 w takim razie wolno\u015bci osobistej kt\u00f3ra mo\u017ce by\u0107 obustronnie ograniczon\u0105. Ale czy obie te strony maj\u0105 wolno\u015b\u0107 chcenia lub nie chce\u00adnia w danej chwili, t. j. czy przy jednych i tych\u017ce samych sa\u00admych warunkach postanowienie dow\u00f3dzcy lub wojska mog\u0142o po\u00ad wsta\u0107 lub nie powsta\u0107, to inna kwestyja.<\/p>\n
Jednem s\u0142owem zagadnienie o wolno\u015bci woli le\u017cy nie po\u00admi\u0119dzy wol\u0105 i czynem lecz pomi\u0119dzy tem co poprzedza wol\u0119 a sam\u0105 wol\u0105. Nie chodzi o to czy dany czyn m\u00f3g\u0142 powsta\u0107 lub nie powsta\u0107, ale o to czy dane postanowienie mog\u0142o powsta\u0107 lub nie powsta\u0107.<\/p>\n
Kwestyja wolnej woli jest kwestyj\u0105 przyczynowo\u015bci \u00a0woli. Ca\u0142a sprawa mie\u015bci si\u0119 wtem jednem pytaniu; czy jest przy\u00ad czyna i co jest przyczyn\u0105 postanowie\u0144 woli? Nie chodzi tu o ograniczenie woli ju\u017c istniej\u0105cej, lecz o przyczyn\u0119 maj\u0105cego po\u00adwsta\u0107 postanowienia. Kwestyja wolnej woli nie jest w niczem zale\u017cn\u0105 od tego czy ten u kt\u00f3rego t\u0119 wolno\u015b\u0107 psychologiczn\u0105 badamy, jest osobi\u015bcie wolnym, lub te\u017c okutym w kajdany. Nie chodzi tu nawet o ograniczenia czysto wewn\u0119trzne. Pod tym wzgl\u0119dem dla pop\u0119du niemoralnego ograniczeniem jest po\u00ad p\u0119d moralny, i nawzajem, pop\u0119d niemoralny jest ogranicze\u00adniem wolno\u015bci pop\u0119du moralnego. Dla tych moralist\u00f3w (nale\u00ad\u017ca\u0142oby raczej powiedzie\u0107 memoralist\u00f3w) kt\u00f3rzy jak L. Feu\u00f3rbach sprowadzaj\u0105 szcz\u0119\u015bcie ludzkie do zmys\u0142owo\u015bci, wszelkie prawa moralne s\u0105 ograniczeniem wolno\u015bci. ,,Chc\u0105c cz\u0142owieka pole\u00adpszy\u0107 m\u00f3wi on, trzeba go uszcz\u0119\u015bliwi\u0107; chc\u0105c go uszcz\u0119\u015bliwi\u0107 trzeba go doprowadzi\u0107 do \u017ar\u00f3d\u0142a wszelkiego szcz\u0119\u015bcia, do zmys\u0142owo\u015bci.\u201c ,,Chrze\u015bcija\u0144stwo zbawi\u0142o ducha od cielesno\u015bci, ale czas aby zbawiono cielesno\u015b\u0107 od ducha.\u201c (*)<\/p>\n
\n(*) Cyt. w rozpr. Prof. Struvego \u201eO istnieniu duszy\u201c. Warszawa 1867 str.<\/p>\n<\/blockquote>\n
Przeciwnie dla prawdziwych moralist\u00f3w dobrowolne po\u00ads\u0142usze\u0144stwo prawom moralnym jest najwy\u017cszym stopniem wol\u00adno\u015bci. (*)<\/p>\n
Ale wszelkie ograniczenia ju\u017c istniej\u0105cego postanowienia, czy to zewn\u0119trzne czy wewn\u0119trzne w niczem nie zmieniaj\u0105 kwestyi. Dla psychologa rzecz sprowadza si\u0119 do pytania o przyczynowo\u015bci naszej woli. Ograniczenie jednego pop\u0119du przez drugi jest, odno\u015bnie do ka\u017cdego z nich, ograniczeniem jego wolno\u015bci zewn\u0119trznej podobnie jak ograniczeniem wolno\u015bci ze\u00adwn\u0119trznej ca\u0142ego organizmu jest tamowanie jego woli. Ka\u017cdy pop\u0119d d\u0105\u017cy do nasycenia – a \u017ce takich pop\u0119d\u00f3w mo\u017ce na raz wyst\u0119powa\u0107 wi\u0119cej przeto powstanie mi\u0119dzy niemi Darwinowska walka o byt i w tej walce jeden b\u0119dzie ograni\u00adcza\u0142 zewn\u0119trzn\u0105 wolno\u015b\u0107 drugiego, tak jak w \u017cyciu zwierz\u0105t wolno\u015b\u0107 jednych gatunk\u00f3w zwierz\u0119cych ogranicza si\u0119 wolno\u015bci\u0105 drugich – ale nie na tem polega kwestyja – i tu bowiem nie mo\u017ce by\u0107 sporu; gdzie s\u0105 dane pop\u0119dy tam rezultat ich walki b\u0119dzie naturalnem nast\u0119pstwem ich si\u0142y. O tem trudno w\u0105t\u00adpi\u0107 – ale W\u0105tpliwo\u015b\u0107 na tem si\u0119 zasadza czy my mamy w\u0142adz\u0119 tworzy\u0107 nowe pop\u0119dy kt\u00f3re by mog\u0142y pokona\u0107 te jakie w danej chwili wyst\u0105pi\u0142y.<\/p>\n
Przypu\u015b\u0107my \u017ce wszystkie moje obecne pop\u0119dy domagaj\u0105 si\u0119 a\u017cebym poszed\u0142 spa\u0107 – czy ja mam w\u0142adz\u0119 stworzy\u0107 taki nowy pop\u0119d, kt\u00f3ry nie mia\u0142 podstawy bytu w organizmie, ale kt\u00f3ry ja sam wytworzy\u0142em i kt\u00f3rym mog\u0119 wszystkie obecne pop\u0119dy zmusi\u0107 do milczenia. Czy mog\u0119 postanowi\u0107 czuwa\u0107 chocia\u017c nic mnie do tego nie sk\u0142ania? Oto pytanie dotycz\u0105ce w\u0142a\u015bnie psychologicznej wolno\u015bci woli. Je\u015bli wola nasza jest koniecznem nast\u0119pstwem og\u00f3\u0142u pop\u0119\u00add\u00f3w wyst\u0119puj\u0105cych w danej chwili – to nie ma woli samowol\u00adnej, samotw\u00f3rczej.<\/p>\n
(*) Mi\u0119dzy innemi z nowszych autor\u00f3w Dr. Despine uwa\u017ca za wolne tylko te akty woli w kt\u00f3rych wyst\u0119puje poczucie moralne (Psychologie na\u00adturelle 3 t. Paris<\/p>\n
Je\u015bli my mamy w\u0142adz\u0119 postanawiania niezale\u017cnie od og\u00f3\u00ad\u0142u pop\u0119d\u00f3w jakie wyst\u0119puj\u0105, w danej chwili – to istnieje wola samowolna, samotw\u00f3rcza. Cousin okre\u015bla nasz\u0105 wolno\u015b\u0107 chce\u00adnia w ten spos\u00f3b, \u017ce ,,my mamy \u015bwiadomo\u015b\u0107, wtedy gdy chce\u00ad my, \u017ce mogliby\u015bmy chcie\u0107 wprost przeciwnie, nie wyczerpuj\u0105c si\u0119 wcale, tak \u017ce gdyby moja wola zmieni\u0142a dziesi\u0119\u0107 razy, sto razy swoje chcenia, si\u0142a chcenia pozostaje najzupe\u0142niej ca\u0142\u0105 t\u0105\u017c sam\u0105, chocia\u017c wiecznie rozmait\u0105 w zastosowaniach, mog\u0105c\u0105 w ka\u017cdej chwili zrobi\u0107 to czego nie robi albo nie zrobi\u0107 tego co robi. Na tem w\u0142a\u015bnie polega pe\u0142no\u015b\u0107 i rzeczywisto\u015b\u0107 wol\u00adno\u015bci.\u201c (\u2019)<\/p>\n
Taka wola nie mo\u017ce zale\u017ce\u0107 od pop\u0119d\u00f3w, skoro przy da\u00adnych warunkach, przy jednych i tych\u017ce samych pop\u0119dach, czuje, jak nas zapewnia Cousin, \u017ce mog\u0142aby postanowi\u0107 wprost przeciwnie ani\u017celi postanawia. Wed\u0142ug Prof. Struvego wolna wola jest tak\u0105 przyczyn\u0105 naszych czyn\u00f3w po za kt\u00f3r\u0105 nie ma ju\u017c innych przyczyn, jest przyczyn\u0105 ostateczn\u0105. \u201eWolna wola, czysta samodzielno\u015b\u0107, jest przyczyn\u0105 wy\u0142\u0105czaj\u0105c\u0105 wszelkie dalsze pytania; dla czego tak a nie inaczej dzia\u0142a?\u201c<\/p>\n
To okre\u015blenie jest zgodne z poprzedniem. Tak poj\u0119ta wola jest si\u0142\u0105 przyczynow\u0105 naszych dzia\u0142a\u0144, odci\u0119t\u0105 od wszelkiego uprzedniego \u0142a\u0144cucha przyczyn; jest przyczyn\u0105, sama nie maj\u0105c przyczyny. Jest to bez w\u0105tpienia najdok\u0142adniejsze okre\u015blenie woli samotw\u00f3rczej. – Podobn\u0105 definicyj\u0119 przedsta\u00adwi\u0142 Kant; wed\u0142ug niego kwestyja polega na tem, czy wola mo\u017ce sama z siebie da\u0107 pocz\u0105tek \u0142a\u0144cuchowi zjawisk ju\u017c w dalszym ci\u0105gu moc\u0105 konieczno\u015bci nast\u0119powa\u0142y po sobie.<\/p>\n
(Kant uwa\u017ca\u0142 wol\u0119 za byt odr\u0119bny istniej\u0105cy niezale\u017cnie od te\u00adgo lub owego chcenia). – Hegel przez woln\u0105 wol\u0119 rozumie<\/p>\n
\n(1) Hist. de la phil. dn XVIII Sl\u00f3cle p. Victor Cousin Por\u00f3w: w prze\u00adk\u0142adzie polskim M. Gliszczy\u0144skiego, T. II. str. 290.
\n(2) O istnieniu duszy i jej udziale w chorobach umys\u0142owych p. Dr. Prof. Henryka Struve. 1867 str.<\/p>\n<\/blockquote>\ntak\u0105, kt\u00f3ra mo\u017ce sk\u0142ania\u0107 sama siebie.\u00a0 Mili zgodnie z Ha\u00admiltonem kt\u00f3rego krytykuje, za woln\u0105 wol\u0119, uwa\u017ca tak\u0105 wol\u0119, kt\u00f3ra mog\u0142aby dzia\u0142a\u0107 bez przyczyny. Wprowadzenie zasady przyczynowo\u015bci do objawu naszych po\u017c\u0105da\u0144 i po\u00adstanowie\u0144, przyczynowo\u015bci wymagaj\u0105cej sta\u0142ych i niezmiennych skutk\u00f3w od sta\u0142ych i niezmiennych przyczyn, jest zaprzecze\u00adniem takiej wolnej woli. Samo wolno\u015b\u0107 woli daje si\u0119 poj\u0105\u0107 tylko jako wy\u0142amanie si\u0119 naszej duszy z pod praw przyczynowej za\u00adle\u017cno\u015bci.\u00a0 Je\u015bli nasze postanowienia maj\u0105 swoje sta\u0142e i nie\u00ad zmienne przyczyny to w pewnych danych warunkach nie mog\u0105 nie powsta\u0107 czyli \u017ce my nie mamy wolno\u015bci woli w tem zna\u00adczeniu w jakiem j\u0105 pojmuj\u0105 obro\u0144cy duchowej samowoli.<\/p>\n
Dla uprzytomnienia istoty naszego zagadnienia, we\u017amy przyk\u0142ad i wyja\u015bnijmy na nim punkta sporne. W tej chwili postanowi\u0142em przedstawi\u0107 czytelnikowi przy\u00adk\u0142ad, na kt\u00f3rym by mo\u017cna obja\u015bni\u0107 istot\u0119 zagadnienia o wol\u00adno\u015bci naszej woli. Postanowienie to powzi\u0105\u0142em, jakkolwiek o niem przedtem nie my\u015bla\u0142em, r\u00f3wnie jak nie przysz\u0142o mi przez my\u015bl \u017ce w\u0142a\u015bnie ten a nie inny przyk\u0142ad wybior\u0119. Ot\u00f3\u017c to postanowienie, ten akt mojej woli, odkre\u015blam w my\u015bli wraz z chwil\u0105 obecn\u0105, od wszystkiego tego co j\u0105 poprzedzi\u0142o, od uprzedniego stanu mojej duszy, od uprzedniego stanu mego cia\u00ad\u0142a, od wszystkich moich uprzednich uczu\u0107, wyobra\u017ce\u0144, przeko\u00adna\u0144 i pop\u0119d\u00f3w, od wszystkich wra\u017ce\u0144 jakie kiedykolwiek ode\u00ad bra\u0142em, od wszystkich wra\u017ce\u0144 jakie w tej chwili odbieram i pytam si\u0119; Czy ten akt woli, to postanowienie obja\u015bnienia rzeczy na tym mianowicie przyk\u0142adzie jest naturalnem, przyczynowem, koniecznem nast\u0119pstwem wszystkich uprzednich warunk\u00f3w istniej\u0105cych w mojej duszy i zewn\u0105trz niej, czy te\u017c jest faktem odosobnionym, samoistnym, kt\u00f3ry jakkolwiek po\u00ad wsta\u0142 w danej chwili, ale m\u00f3g\u0142 w tych\u017ce samych warunkach wewn\u0119trznych lub zewn\u0119trznych nie powsta\u0107? Tak lub nie?<\/p>\n
Jakikolwiek we\u017amiemy przyk\u0142ad czyj|(to z zakresu historyi, czy z \u017cycia potocznego, czy ze sfery najpospolitszych czy naj\u00admniej pospolitych objaw\u00f3w woli -zawsze pytanie b\u0119dzie i to samo; albo dany akt woli jest samoistnym, samodzielnym, samotw\u00f3rczym, dla kt\u00f3rego ani przesz\u0142o\u015b\u0107 ani zewn\u0119trzno\u015b\u0107 nie by\u0142a konieczn\u0105 przyczyn\u0105, albo te\u017c jest bezpo\u015brednim, natural\u00adnym, koniecznym wynikiem tego co go poprzedzi\u0142o i co jego powstaniu towarzyszy.\u00a0 Tak, lub nie ?<\/p>\n
Je\u015bli tak to znaczy: 1-0 \u017ce przy danych uprzednich i obecnych, zewn\u0119trznych i wewn\u0119trznych warunkach, dany akt woli nie m\u00f3g\u0142 nie po\u00ad wsta\u0107: 2-0 \u017ce je\u015bli wyobrazimy sobie dw\u00f3ch ludzi identycznych pod ka\u017cdym wzgl\u0119dem, maj\u0105cych absolutnie jedn\u0105 i tak\u0105\u017c sam\u0105 organizacy\u0119 przyrodzon\u0105, jedne i takie\u017c same usposobienia, zdol\u00adno\u015bci i sk\u0142onno\u015bci duchowe, na kt\u00f3rych oddzia\u0142ywa\u0142y absolut\u00ad nie jednakowe wp\u0142ywy wychowania i w og\u00f3le otoczenia, kt\u00f3rzy do\u015bwiadczyli w \u017cyciu bezwzgl\u0119dnie identycznych uczu\u0107 w je\u00addnakich okoliczno\u015bciach, kt\u00f3rzy wreszcie w chwili obecnej znaj\u00adduj\u0105 si\u0119 wobec jednych i tych samych warunk\u00f3w to i po\u00adstanowienia woli tych dw\u00f3ch ludzi b\u0119d\u0105 w danej chwili iden\u00adtyczne.<\/p>\n
3-0 \u017ce je\u015bli w obecnych warunkach zewn\u0119trznych i wew\u00adn\u0119trznych, albo te\u017c tylko wewn\u0119trznych (na skutek zmian uprzednich zajdzie zmiana to i w postanowieniu cz\u0142owieka zajdzie zmiana. Ze zatem je\u015bli w jednakowych warunkach zewn\u0119trz\u00adnych raz i drugi raz, postanawiamy rozmaicie, to znaczy \u017ce jakkolwiek to co nas otacza nie uleg\u0142o zmianie, ale nasze zapa\u00adtrywanie si\u0119 na to co nas otacza musia\u0142o uledz zmianie na sku\u00adtek uprzednich zmian wewn\u0119trznych.<\/p>\n
Przeciwnie; je\u015bli nie, to znaczy; 1-0 \u017ce przy danych uprzednich i obecnych, zewn\u0119trznych i wewn\u0119trznych warunkach, dany akt woli m\u00f3g\u0142 nie powsta\u0107; 2-0 \u017ce je\u015bli wyobrazimy sobie dw\u00f3ch ludzi identycznych pod ka\u017cdym wzgl\u0119dem, maj\u0105cych jedn\u0105 i tak\u0105\u017c sam\u0105 organizacyj\u0119 przyrodzon\u0105 i t.p. i t.d. to pomimo to wszystko jeden z\u00a0tych ludzi mo\u017ce postanowi\u0107 inaczej, drugi inaczej, lub nawet<\/p>\n
Wcale nie zrobi\u0107 \u017cadnego 3-0 \u017ce, czy to w obecnych warunkach zewn\u0119trznych i wewn\u0119trznych, zajdzie jakakolwiek zmiana, lub te\u017c nic si\u0119 nie zmieni, to i w pierwszym i w drugim razie postanowienie woli pozostanie zawsze niezale\u017cnem od tych wszystkich okoliczno\u015bci, t. j. mo\u017ce by\u0107 takie lub owakie, twierdz\u0105ce lub przecz\u0105ce, sta\u00adnowcze lub niestanowcze, a nawet mo\u017ce wcale nie powsta\u0107.<\/p>\n
Oto pytanie: tak, lub nie? Innej drogi nie ma. Ka\u017cde ust\u0119pstwo od jednej z tych dw\u00f3ch opinij by\u0142oby przyj\u0119ciem drugiej. Je\u00ad\u017celi wola mo\u017ce raz dzia\u0142a\u0107 w zupe\u0142nej przyczynowej zale\u017cno\u015bci, drugi raz bez \u017cadnej przyczynowej zale\u017cno\u015bci cho\u0107by raz je\u00adden tylko, to znaczy \u017ce jest samowoln\u0105, samotw\u00f3rcz\u0105. Je\u015bli wola nie mo\u017ce dzia\u0142a\u0107, raz w zupe\u0142nej przyczynowej zale\u017cno\u015bci, drugi raz bez \u017cadnej przyczynowej zale\u017cno\u015bci, to znaczy \u017ce nie jest samowoln\u0105, samotw\u00f3rcz\u0105.<\/p>\n
Tak, lub nie.<\/p>\n
\u017ar\u00f3d\u0142o: \u201cO wolno\u015bci woli\u201d \u2013 rozdzia\u0142 V, Julian Ochorowicz, Warszawa 1871<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"
ROZDZIA\u0141 V. Na czem polega zagadnienie o wolno\u015bci woli ? Uzbrojeni temi wst\u0119pnemi uwagami stajemy w obce wiel\u00adkiego zagadnienia. Czy jest wolna wola? czy nie ma wolnej woli? – that is the question, jak m\u00f3wi\u0105 anglicy.<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[138],"tags":[404,847,850],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4942"}],"collection":[{"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=4942"}],"version-history":[{"count":5,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4942\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":4947,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4942\/revisions\/4947"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=4942"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=4942"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/tarot-marsylski.pl\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=4942"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}