I. Sen \u015bwi\u0105tynny.
\nJe\u015bli naszyodleg\u0142ych czas\u00f3w i to przez najwiarygodniejszych pisarzy podana dochodzi wie\u015b\u0107 o rzeczach, kt\u00f3rych \u017cadn\u0105 miar\u0105 poj\u0105\u0107 nie umiemy, to mo\u017cna by\u0107 pewnym, \u017ce\u015bmy stan\u0119li wobec sprawy, kt\u00f3rej wyja\u015bnienie niepo\u015blednie mia\u0142oby znaczenie.<\/p>\n
A \u017ceby jednak zagadnienie takie nale\u017cycie rozwi\u0105za\u0107, w inno si\u0119 przedewszystkiem zjawiska owe tak w \u0142a\u015bnie przyjmowa\u0107, jak je nam opisuj\u0105: szk\u0142a wieku nale\u017cy z\u0142o\u017cy\u0107 zupe\u0142nie. W szelako najcz\u0119\u015bciej dzieje si\u0119 przeciwnie. Racyonalizm wypacza z regu\u0142y takie zjawiska,, a\u017ceby u\u0142atwi\u0107 sobie ich wyt\u0142\u00f3maczenie; zamiast si\u0119 do nich\u00a0przystosowa\u0107\u00a0 przystosowuje je do siebie zapomoc\u0105 rozlicznych \u201epoprawek” ; zt\u0105d pozorn\u0105 tylko korzy\u015b\u0107 odnosi nauka, bo te\u017c racyonalizm pozornie tylko rozszerza jaki\u015b zakres poznania, a w istocie nieszczery tylko zawiera pok\u00f3j z zagadnieniami.<\/p>\n
Tak\u0105 przez staro\u017cytno\u015b\u0107 przekazan\u0105 nam zagadk\u0105 jest sen \u015bwi\u0105tynny, o kt\u00f3rym najwybitniejsi pisarze staro\u017cytno\u015bci m\u00f3wi\u0105, jako o rzeczy zupe\u0142nie pewnej. Co wi\u0119cej instytucya ta, kt\u00f3r\u0105 odnajdujemy w Egipcie, w Grecyi i w Italii, przetrwa\u0142a conajmniej przez jedno tysi\u0105clecie, nie podawana zgo\u0142a przez ludzi wykszta\u0142conych w w\u0105tpliwo\u015b\u0107. A przecie cz\u0142owiek nowo\u017cytny z niewiar\u0105 potrz\u0105sa g\u0142ow\u0105, gdy czyta, o co to przy tem chodzi\u0142o. W samej bowiem rzeczy c\u00f3\u017c mamy powiedzie\u0107, s\u0142ysz\u0105c, \u017ce przed tworzeniem medycyny nowoczesnej przez Hippokratesa chorzy leczeni byli przez bog\u00f3w za po\u015brednictwem kap\u0142an\u00f3w?<\/p>\n
Oto gromadzono si\u0119 w \u015bwi\u0105tyniach pewnych b\u00f3stw; tam w czasie snu okazywali si\u0119 chorym bogowie, pouczali ich o rodzaju ich choroby, podawali \u015brodki lecznicze a ca\u0142a staro\u017cytno\u015b\u0107 s\u0142awi\u0142a cudowne leczenia snu \u015bwi\u0105tynnego. Racyonalista nie omieszka oczywi\u015bcie zrobi\u0107 przytem u\u017cytku z istniej\u0105cego ju\u017c s\u0142ow a: \u201eoszuka\u0144stwo klesze”. I niew\u0105tpliwie pomy\u015ble\u0107 da si\u0119, \u017ce oszuka\u0144czy kap\u0142ani, b\u0119d\u0105cy zarazem zr\u0119cznymi lekarzami, nak\u0142adali na si\u0119 maski, aby w postaci b\u00f3stw zjawi\u0107 si\u0119 pacyentom swoim, \u017ce przedsi\u0119brali dyagnozy i podawali \u015brodki lecznicze i przez to – co ju\u017c powszechnie za prawd\u0119 uznano – cudowne osi\u0105gali skutki; cel jednak takich kr\u0119tactw przejrze\u0107by trudno.<\/p>\n
Bo czy\u017cby wi\u0119cej nie podnie\u015bli swej powagi kap\u0142ani, gdyby swoich zabieg\u00f3w leczniczych nie ubierali w posta\u0107 dram atyczn\u0105? Nadto za\u015b wszyscy, kt\u00f3rzy snu \u015bwi\u0105tynnego za\u017cyli, jednozgodnie to stwierdzaj\u0105, \u017ce im si\u0119 bogi lecznicze w \u015bnie objawia\u0142y, nie za\u015b na jawie; wi\u0119c cho\u0107by o ten jeden szkopu\u0142 rozbija si\u0119 teorya, przyjmuj\u0105ca oszuka\u0144stwo. Teorya, kt\u00f3raby wyja\u015bni\u0142a owo tak zagadkowe zjawisko snu \u015bwi\u0105tynnego, winnaby pr\u00f3cz filozoficznej zas\u0142ugi pretendowa\u0107 co najmniej o zas\u0142ug\u0119 psychologiczn\u0105, je\u015bli nie medyczn\u0105. Przegl\u0105dnijm y tedy wszystko, co nam historya o tern zjawisku przekazuje, przypu\u015b\u0107my \u017ce wiadomo\u015bci te s\u0105 zupe\u0142nie prawdziwe i spr\u00f3bujmy, czy na miejsce teoryi o oszuka\u0144stwie nie da si\u0119 znale\u017a\u0107 lepszej a mniej gwa\u0142townej. Dyodor Sycylijski , kt\u00f3ry zwiedzi\u0142 Egipt, pisze o \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym, co nast\u0119puje:<\/p>\n
\u201eO\u00a0 lzydzie opowiadaj\u0105 Egipcyanie, \u017ce wiele \u015brodk\u00f3w leczniczych wykry\u0142a i wielkie do\u015bwiadczenie w sztuce lekarskiej posiada\u0142a. Przeto stawszy si\u0119 nie\u015bmierteln\u0105, najwi\u0119ksz\u0105 w tem ma uciech\u0119, \u017ce leczy ludzi i tym co j\u0105 o to prosz\u0105, we \u015bnie podaje \u015brodki leczebne. …Oto w czasie snu do \u0142o\u017ca chorego przyst\u0119puje i wr\u0119cza mu medykament a kto w ni\u0105 wierzy, tego w cudowny spos\u00f3b uzdrawia. Wielu ju\u017c, kt\u00f3rym lekarze z powodu nieuleczalno\u015bci wszelk\u0105 nadziej\u0119 odj\u0119li, przez ni\u0105 odzyska\u0142o zdrowie”.<\/p>\n
Podobnie i Strabo s\u0142awi Serapisa. To wi\u0119c jest j\u0105drem sprawy; inni pisarze przydaj\u0105 jeno szczeg\u00f3\u0142y. Jednak\u017ce nie Izyd\u0119 tylko, kt\u00f3r\u0105 Rzymianie \u201euzdrawiaj\u0105c\u0105” (salutaris) nazywali, i nie Serapisa tylko s\u0142awiono z tego powodu, lecz i Eskulapa, w kt\u00f3rego \u015bwi\u0105tyni r\u00f3wnie\u017c sen \u015bwi\u0105tynny odbywano. Najs\u0142awniejsza \u015bwi\u0105tynia Izydy znajdowa\u0142a si\u0119 wedle Herodota w Busiris w Egipcie. \u015awi\u0105tynie za\u015b po\u015bwi\u0119cone Serapisowi znajdowa\u0142y si\u0119 w Memphis, w Aleksandryi, i w mie\u015bcie Canopas. Pocz\u0105tki snu \u015bwi\u0105tynnego si\u0119gaj\u0105 bardzo zamierzch\u0142ych czas\u00f3w. Ju\u017c Izajasz czyni poganom zarzut, \u017ce w \u015bwi\u0105tyniach sypiaj\u0105. Z Egiptu przeszed\u0142 \u00f3w system do Grecyi a st\u0105d do Italii. U greckich tedy i rzymskich pisarzy bli\u017csze o tym zwyczaju znajdujemy\u00a0 wiadomo\u015bci, z mniejsz\u0105 lub wi\u0119ksz\u0105 czci\u0105 podawane. Przejd\u017amy wprz\u00f3dy do Grecyi. Wedle Herodota wszystkie prawie imiona b\u00f3stw greckich z Egiptu przyw\u0119drowa\u0142y do Hellady. Do nich te\u017c i Eskulap nale\u017cy, kt\u00f3rego Grecy \u201ezsy\u0142aczem sn\u00f3w” nazywali. B\u00f3g ten liczne mia\u0142 \u015bwi\u0105tynie na l\u0105dzie greckim i wyspach.<\/p>\n
Cze\u015b\u0107 Eskulapowi oddawali filozofowie, poeci i historycy, a tylko o nielicznych Epikurejczykach i o komedyopisarzu Arystofanesie wiadomo, \u017ce snom \u015bwi\u0105tynnym odmawiali wiary.\u00a0Z G recyi przeni\u00f3s\u0142 si\u0119 sen \u00f3w do Italii. Wedle Pliniusza przeszczepiono z Epidauru do Rzym u kult Eskulapa w r. 463 celem odwr\u00f3cenia d\u0142ugotrwa\u0142ej zarazy ; w szelako o wielkiem poszanowaniu, jakiem si\u0119 kult ten cieszy\u0142, \u015bwiadczy najlepiej stosunek pot\u0119\u017cnych cesarzy rzymskich do niego. I tak m\u00f3wi cesarz Julian, \u017ce go Eskulap cz\u0119sto z chor\u00f3b leczy\u0142, sny na\u0144 zsy\u0142aj\u0105c. Marek Aureli za\u015b, \u00f3w m\u0119drzec na tronie, co tak hojnie uposa\u017ca\u0142 \u015bwi\u0105tynie Izydy, Serapisa i Eskulapa, powiada:<\/p>\n
\u201eDzi\u0119ki Wam, \u017ce\u015bcie mi przez sny leczebne \u015brodki podali przeciw kaszlowi krwawemu i zawrotowi”. W mie\u015bcie Caj\u0119ta, jak sam m\u00f3wi, snu \u015bwi\u0105tynnego za\u017cywa\u0142. Caraca\u00a0 a odwiedzi\u0142 \u015bwi\u0105tyni\u0119 w Pergamus, by tam bog\u00f3w o rad\u0119 co do zdrowia swojego zapyta\u0107, tam te\u017c i Julian modli\u0142 si\u0119 do Eskulapa. Izydzie za\u015b cze\u015b\u0107 oddawali cesarze Otto, Domicyan, Commodusi Aleksander.\u00a0 Antoniusz Serapisowi \u015bwi\u0105tyni\u0119 w znie\u015b\u0107 kaza\u0142.<\/p>\n
Jedn\u0119 z \u015bw i\u0105ty\u0144 Serapisa odwiedzi\u0142 Wespazyan, a Trajan w Heliopolis bywa\u0142. Na tybrowej wyspie obok R zymu sta\u0142a \u015bwi\u0105tynia, w kt\u00f3rej sen \u015bw i\u0105tynny bardzo by\u0142 w zwyczaju. Tamto Rzymianie wysy\u0142ali chorych swych niewolnik\u00f3w, a\u017c liczba odwiedzaj\u0105cych wida\u0107 zbyt uci\u0105\u017cliw\u0105 sta\u0142a si\u0119 dla kap\u0142an\u00f3w, skoro cesarz Klaudyusz wyda\u0142 dekret przyznaj\u0105cy wszystkim, przez sen \u015bwi\u0105tynny uleczonym niewolnikom, wolno\u015b\u0107. Na wyspie tej znaleziono r\u00f3wnie\u017c tablice marmurowe, donosz\u0105ce o pomy\u015blnych skutkach leczenia.<\/p>\n
Pisz\u0105 te\u017c o \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym rzymscy pisarze. Pliniusz np. m\u00f3wi \u017ce \u201edzi\u015b od \u015bwi\u0105ty\u0144 \u017c\u0105da si\u0119 leczenia* a Wergil opisuje taki sen, inkubacy\u0105 zwany. Jako si\u0119 rzek\u0142o, wspomina prorok Izajasz – oko\u0142o r. 600 prz. Chr. – o \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym ; z drugiej za\u015b strony m\u00f3wi Origenes – w r. 250 po Chr. – \u017ce i za jego czas\u00f3w zwyczaj ten jeszcze by\u0142 w u\u017cyciu; Euzebiusz za\u015b opowiada, jak to cesarz Konstantyn zburzy\u0107 kaza\u0142 w Cylicyi \u015bwi\u0105tyni\u0119, dok\u0105d pielgrzymowa\u0142y t\u0142umy z ca\u0142ego kraju – nawet z po\u015br\u00f3d najbardziej wykszta\u0142conych – a\u017ceby w niej uczci\u0107 \u201edemona”, co im si\u0119 w \u015bnie ukazywa\u0142 i z chor\u00f3b ich leczy\u0142.<\/p>\n
Nie potrzeba chyba przytacza\u0107 wi\u0119cej tych wzmianek historycznych. To, co\u015bmy podali, starczy zupe\u0142nie, by na tej podstawie s\u0105d sobie utworzy\u0107. Widzimy, \u017ce zwyczaj snu \u015bwi\u0105tynnego kwitn\u0105\u0142 przez tysi\u0105c lat prawie w Egipcie, Grecyi, Italii, ba nawet w g\u0142\u0119bi Afryki, na setk\u0119 niemal policzy\u0107 da si\u0119 liczba \u015bwi\u0105ty\u0144 leczebnych; \u017ce za\u015b i naj\u015bwiatlejsi ludzie owych wiek\u00f3w cze\u015b\u0107 bogom oddawali, przeto teorya o oszuka\u0144stwie winna zar\u00f3wno historykowi, jakote\u017c psychologowi wyda\u0107 si\u0119 bezpodstawn\u0105 zgo\u0142a. Rzecz wi\u0119c w tern, by postawi\u0107 teory\u0119, coby nie tylko sam fakt snu \u015bwi\u0105tynnego, lecz i owe rozliczne o nim wie\u015bci obj\u0119\u0142a, a nadto i cudowne wyniki lecze\u0144 uczyni\u0142a zrozumia\u0142emu W dalszym ci\u0105gu okaza\u0107 chcemy, \u017ce owo tak ma\u0142o zbadane zjawisko staro\u017cytno\u015bci jest identycznem z niemniej nieznanym zjawiskiem czas\u00f3w nowych: oto sen \u015bwi\u0105tynny nie by\u0142 niczem innem, jak tylko somnambulizmem, wywo\u0142ywanym za pomoc\u0105 magnetycznych zabieg\u00f3w*). Kto stare opowie\u015bci o inkubacyi ze zjawiskami somnambulizmu por\u00f3wna, dojdzie, \u017ce r\u00f3wne s\u0105 sobie, jak jaje jaju.<\/p>\n
C\u00f3\u017c si\u0119 dzieje, gdy si\u0119 zabiegu magnetycznego u\u017cywa do wywo\u0142ania somnambulizmu?<\/em><\/strong> *) Polecamy gor\u0105co przeczytanie ksi\u0105\u017cki dr. Kozielskiego pt- \u201e Magnetyzm leczniczy”. Wyd. \u201eKultura i Sztuka” we Lwowie, Cena 2 K. 60 hal.<\/p><\/blockquote>\n Naprowadzone punkty maj\u0105 tak odr\u0119bny charakter, \u017ce gdyby w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym wykaza\u0107 si\u0119 da\u0142y zjawiska im r\u00f3wnoleg\u0142e, to \u017cadnaby w tym wzgl\u0119dzie ju\u017c w\u0105tpliwo\u015b\u0107 istnie\u0107 nie mog\u0142a, \u017ce w starych \u015bwi\u0105tyniach pos\u0142ugiwano si\u0119 sztucznym somnambulizmem. Nie dziw wi\u0119c, \u017ce po ponownem odkryciu magnetyzmu przez Mesmera*) oraz somnambulizmu przez ucznia jego Puysegura zar\u00f3wno ich samych, jako te\u017c ich nast\u0119pc\u00f3w owo podobie\u0144stwo uderzy\u0142o i \u017ce st\u0105d oni wysnuli wniosek o to\u017csam o\u015bci, tych zjawisk.<\/p>\n 1. <\/strong>Co si\u0119 tyczy k\u0142adzenia r\u0105k na chorego, to istnieje ca\u0142y szereg rze\u017ab egipskich i obraz\u00f3w \u015bciennych, przedstawiaj\u0105cych ten proces magnetyzowania: z zamkni\u0119temi oczyma spoczywa na \u0142\u00f3\u017cku cz\u0142owiek, – nie trup to, bo nieraz na po\u0142y podniesiony, lub siedzi – drugi przed nim stoj\u0105cy, k\u0142adzie r\u0119ce na rozmaite cz\u0119\u015bci jego cia\u0142a. Na wizerunkach, przedstawiaj\u0105cych r\u0119ce spi\u017cowe, kt\u00f3re jako wota ofiarowano Serapisowi w dank za wyleczenie uzyskane w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym, trzy pierwsze palce s\u0105 wyci\u0105gni\u0119te, dwa za\u015b ostatnie wstecz wygi\u0119te. Oznaczaj\u0105 one tedy akt magnetyczny. Nasi magnetyzerzy pos\u0142uguj\u0105 si\u0119 wprawdzie ca\u0142\u0105 r\u0119k\u0105, twierdz\u0105 wszelako, \u017ce tylko trzy pierwsze palce najmocniej dzia\u0142aj\u0105. Jako wota dzi\u0119kczynne znajdujem y r\u00f3wnie\u017c pojedyncze p alce; ko\u0144cz\u0105 si\u0119 one d\u0142ugim gwo\u017adziem, \u015bwiadcz\u0105cym, \u017ce je do mur\u00f3w przybijano.<\/p>\n *) Por. \u201eMagnetyzm leczniczy” opr. Dr. P. Kozielski. Wydawnictwo \u201eKultura i Sztuka”, (nw. wyd.) Cena 2 K.<\/p><\/blockquote>\n Znajdujemy r\u00f3wnie\u017c pojedyncze palce; ko\u0144cz\u0105 si\u0119 one d\u0142ugim gwo\u017adziem, \u015bwiadcz\u0105cym, \u017ce je do mur\u00f3w przybijano. I dzi\u015b magnetyzuje si\u0119 cz\u0119sto zapomoc\u0105 jednego palca; czyni\u0105 to g\u0142\u00f3wnie sami somnambulicy, gdy wypadnie im kogo w sen magnetyczny wprawie.*) Palec w skazuj\u0105cy zwa\u0142 si\u0119 u Rzymian Medicus (leczniczy). R\u0119ce te za\u015b i palce tym w\u0142a\u015bnie bogom s\u0105 \u015bwi\u0119cone, w kt\u00f3rych \u015bwi\u0105tyniach inkubacyi u\u017cywano. Z os\u0142on pewnej mumii zdj\u0119ty obraz przedstawia cz\u0142owieka, le\u017c\u0105cego z otwartemi oczym a na \u0142o\u017cu, przy nim stoi posta\u0107, z m ask\u0105 psa na twarzy, zwr\u00f3cona ku choremu, z praw\u0105 r\u0119k\u0105 z\u0142o\u017con\u0105 na jego piersi, a lew\u0105 na jego g\u0142owie i z oczyma utwierdzonemi we\u0144. Powy\u017cej wida\u0107 b\u00f3stwa: Izydy, Ozirisa, Anubisa i Horusa. Widocznie magnetyzer jest tu kap\u0142anem w masce Anubisa. R\u00f3wnie\u017c na talizmanach – zwanych: abraksas – kt\u00f3re przeciw chorobom noszono, wida\u0107 zwyk\u0142e akty magnetyczne.<\/p>\n Poniewa\u017c \u017bydzi tak d\u0142ugo pozostawali w niewoli u Egipcyan, – szczeg\u00f3lnie o Moj\u017ceszu m\u00f3wi Pismo \u015bwi\u0119te, \u017ce wtajemniczony by\u0142 w nauki egipskie – przeto z g\u00f3ry oczekiwa\u0107 nale\u017cy, \u017ce znajd\u0105 si\u0119 w nich tradycye m agnetyzmu i leczebnego dzia\u0142ania r\u0105k na\u0142o\u017conych. Jako\u017c w istocie przez ca\u0142\u0105 bibli\u0119 ci\u0105gnie si\u0119 wiara w przeznaczenie r\u0105k, przez kt\u00f3rych zbli\u017cenie, lub na\u0142o\u017cenie wprawia si\u0119 w stan ekstazy, jasnowidztwo si\u0119 wytwarza i leczy.<\/p>\n *) Ennemoser: G eschichte der Magie 333.<\/p><\/blockquote>\n Ilekro\u0107 B\u00f3g zsy\u0142a\u0142 natchnienie na proroka, m\u00f3wi zawsze Pismo \u015bwi\u0119te w przeno\u015bnem zastosowaniu aktu magnetycznego: \u201eI r\u0119ka Pana spocz\u0119\u0142a na nim .\u201c Zaczem nast\u0119powa\u0142o natchnienie i przysz\u0142o\u015b\u0107 si\u0119 otwiera\u0142a przed oczyma proroka. R\u00f3wnie cz\u0119sto zdarza si\u0119 leczebne dzia\u0142anie r\u0119ki w Nowym Testamencie. Lecz i w Starym udaje si\u0119 Naaman, chc\u0105cy si\u0119 uleczy\u0107, do Eliasza proroka; gdy za\u015b ten mu radzi, by si\u0119 w wodach Jordanu uk\u0105pa\u0142, Naaman wybucha gniewem : \u201eMy\u015bla\u0142em, \u017ce wyjdzie ku mnie, imi\u0119 Pana wezwie i r\u0119k\u0119 na miejscu choroby po\u0142o\u017cy.” Leczyli wi\u0119c prorocy przez nak\u0142adanie r\u0105k, podobnie, jak p\u00f3\u017aniej C hrystus i Aposto\u0142owie. Dlatego w\u0142a\u015bnie zarzucali Chrystusowi czyni\u0105cemu cuda jego wrogowie, \u017ce Egipcyanom ukrad\u0142 t\u0119 wiedz\u0119 tajemn\u0105, kt\u00f3r\u0105 oni w \u015bwi\u0105tyniach uprawiali. Nazywano Chrystusa Magiem i twierdzono, \u017ce ci, co si\u0119 w Egipcie uczyli, te same cuda czyni\u0107 s\u0105 zdolni. Jako w\u0142a\u015bciwo\u015b\u0107 og\u00f3lno ludzka musia\u0142 magnetyzm znanym by\u0107 we wszystkich czasach, a mianowicie jako dobroczynny wp\u0142yw cia\u0142a na cia\u0142a, a szczeg\u00f3lnie jako wp\u0142yw ludzkiej r\u0119ki. Powiada Pliniusz, \u017ce u niekt\u00f3rych ludzi ca\u0142e cia\u0142o ma moc leczebn\u0105, oraz \u017ce silna wola id\u0105cemu z niej dzia\u0142aniu, leczniczej u\u017cycza skuteczno\u015bci. Chrystusa wi\u0119c do\u015b\u0107 by\u0142o dotkn\u0105\u0107, by wyzdrowie\u0107. \u201eO lecz\u0105cej d\u0142oni”\u00a0 m\u00f3wi Wergili, a Prosper Alpinus opowiada o niewiastach, co leczy\u0142y czerwonk\u0119 przez k\u0142adzenie r\u0105k na p\u0119pek chorych. \u015aw. Augustyn wspomina o ludziach, kt\u00f3rych dotkni\u0119cie, wzrok lub dech leczniczo dzia\u0142a.<\/p>\n Zdaje si\u0119, \u017ce nawet zdolno\u015b\u0107 przenoszenia si\u0142y magnetycznej nieobc\u0105 by\u0142a staro\u017cytno\u015bci, za *czem przemawia wiara w talizmany i amulety.\u00a0 W szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b, co si\u0119 tyczy mo\u017cno\u015bci przeniesienia magnetyzmu na wod\u0119, opowiada Aerianus, \u017ce uk\u0105szenie w\u0119\u017cy jadowitych leczy\u0142y Psylle przez nak\u0142adanie na rany swych plwocin oraz: \u017ce, gdy rany by\u0142y niebezpieczne, chorzy musieli pi\u0107 wod\u0119, kt\u00f3r\u0105 one wprz\u00f3d usta swe przep\u0142ukiwa\u0142y, w ko\u0144cu za\u015b k\u0142ad\u0142y si\u0119 na chorego. Z dalszych s\u0142\u00f3w jego, \u017ce: kto si\u0119 ku nim zbli\u017ca\u0142, traci\u0142 \u015bwiadomo\u015b\u0107, wnioskowa\u0107 mo\u017cna, \u017ce to by\u0142 sen\u00a0 somnambuliczny, sen leczebny , o jakim m\u00f3wi Galenus. Od wyroczni w Memphis otrzymali raz pewien chromy i ciemny rad\u0119, by uzdrowienia szukali\u00a0 u cesarza Wespazyana, bawi\u0105cego pod\u00f3wczas w Egipcie; jako\u017c cesarz ten jednemu zwil\u017cy\u0142 oko sw\u0105 \u015blin\u0105, drugiego dotkn\u0105\u0142 stop\u0105. Z wizerunk\u00f3w indyjskiego b\u00f3stwa Wisznu, przedstawianego z czterema ramionami i o\u015bmioma p\u0142omiennemi r\u0119kami oraz ze wzmianki Filostratusa, \u017ce m\u0119drcy indyjscy przez nak\u0142adanie r\u0105k, cudownych dokonywali lecze\u0144, wynika\u0107 si\u0119 zdaje, \u017ce i w Indyach znanym by\u0142 magnetyzm. Mo\u017ce te\u017c b\u0142ogos\u0142awienie zapomoc\u0105 r\u0105k jest tylko ku\u0142tura\u0142no-historycznym szcz\u0105tkiem owego z dawien dawna znanego aktu magnetycznego.<\/p>\n 2.<\/strong> Co do magnetycznych poci\u0105gnie\u0144 – to pod tym wzgl\u0119dem si\u0119gn\u0105\u0107 by\u015bmy mogli kto wie czy nie a\u017c do Homera, u kt\u00f3rego Hefmes\u00a0 laski swej u\u017cywa, by oczy \u201em\u0119\u017c\u00f3w u\u015bpi\u0107” (thelgein). Poci\u0105gania znajdujemy r\u00f3wnie\u017c u s\u0142ynnych, jako czarodzieje, Telchin\u00f3w na wyspie Krecie i Khodus, kt\u00f3rzy od tych w\u0142a\u015bnie poci\u0105ga\u0107 lub \u0142agodnego g\u0142askania (thelgein) nazwisko swoje otrzymali. – \u017ce w Rzymie pos\u0142ugiwano si\u0119 poci\u0105gni\u0119ciami magnetycznemi oraz \u201eskrapianiem” naszych magnetyzer\u00f3w, i to nie tylko w obr\u0119bie \u015bwi\u0105ty\u0144, lecz i poza niemi, to zdaje si\u0119 niew\u0105tpliwie wynika\u0107 ze s\u0142\u00f3w Margalisa: \u201eo dotykaj\u0105cej niewie\u015bcie, co zr\u0119czn\u0105 sztuk\u0105 przesuwa r\u0119k\u0105 po ciele i wszystkie cz\u0142onki skrapia”. To\u017c samo stwierdza Plautus : \u201eC\u00f3\u017c, gdybym go r\u0119k\u0105 dotyka\u0142 powoli, tak i\u017cby zasn\u0105\u0142?”<\/p>\n 3.<\/strong> \u017be przy tern leczeniu w \u015bwi\u0105tyniach g\u0142\u00f3wnie o wywo\u0142anie snu somnambulicznego chodzi\u0142o, tego dowodz\u0105 wszystkie zabytki i wzmianki staro\u017cytnych Grek\u00f3w. Na magnetyczne poci\u0105gni\u0119cia wskazuje postawa operatora na obrazach egipskich, oraz i ten szczeg\u00f3\u0142, \u017ce chory, siedz\u0105cy przed nimi lub le\u017c\u0105cy, ma wyg\u0142\u0105d cz\u0142owieka w \u015bnie pogr\u0105\u017conego. Zdaje si\u0119 jednak, \u017ce i innych \u015brodk\u00f3w u\u017cywano. Wedle Pliniusza przygotowywano inkubacy\u0119 zapomoc\u0105 kadzenia i narkozy.\u00a0 W wy rocznej \u015bwi\u0105tyni Cerery w Patrach\u00a0 musieli chorzy modli\u0107 si\u0119, pali\u0107 kadzid\u0142a oraz okadza\u0107 si\u0119 sami, nast\u0119pnie za\u015b wpatrywa\u0107 si\u0119 w zwierciad\u0142o, wpuszczone w g\u0142\u0105b studni tak, \u017ce dotyka\u0142o powierzchni wody; w niem spostrzegali chorzy samych siebie jako \u017cywych lub umar\u0142ych. W tym wypadku wi\u0119c, jak si\u0119 zdaje, za pomoc\u0105 p\u0142aszczyzn lustrzanych badano wewn\u0119trzn\u0105 prognoz\u0119, dalekowidztwo w kierunku przysz\u0142ego przebiegu choroby; p\u0142aszczyzny te po wsze czasy s\u0142u\u017cy\u0142y jako \u015brodki do wzbudzania ekstazy. O napojach i zio\u0142ach opiumowych m\u00f3wi te\u017c poeta Tibullus. Nawet stosowanie muzyki i \u015bpiewu wskazywa\u0107 zdaje si\u0119 na to, \u017ce chciano przez nie wywo\u0142a\u0107 sen, podobnie jak Mesmer operacye swe \u0142\u0105czy\u0142 z muzyk\u0105,\u00a0 a nasi magnetyzerzy skuteczno\u015b\u0107 magnetycznych swych zabieg\u00f3w zapomoc\u0105 wibracyi d\u017awi\u0119cznych pot\u0119guj\u0105. W yra\u017anie to Jamblichus wypowiada, \u017ce o sen somnambuliczny chodzi\u0142o w \u015bwi\u0105tyniach, zaznaczaj\u0105c, \u017ce stan ten rozpoczyna\u0142 si\u0119 ci\u0119\u017cko\u015bci\u0105 g\u0142owy, a oczy mimowoli si\u0119 przymyka\u0142y.<\/p>\n 4.<\/strong> Ten\u017ce Jamb\u0142ichus opisuje te\u017c stan zacz\u0105tkowy jasnowidztwa: zrazu jest to widzenie tera\u017aniejszo\u015bci bez po\u015bredniczenia oczu, a potem wewn\u0119trzne samo rozpoznanie. Czasem za\u015b wyst\u0119puje ono w postaci spokojnego i czystego \u015bwiat\u0142a, widzianego przez dusz\u0119, cho\u0107 oczy s\u0105 przymkni\u0119te; spostrzega si\u0119 w niem przedmioty o wiele wyra\u017aniej, ni\u017c na jawie. Podobnie i dzi\u015b widz\u0105 som nam bulicy wyp\u0142ywaj\u0105ce z r\u0105k magnetyzera fluidum magnetyczne i stwierdzaj\u0105, co m\u00f3wi Jamb\u0142ichus, \u017ce przenika ono na wskro\u015b wszystkie cz\u0119\u015bci organizmu i wyp\u0119dza choroby z duszy, jak i z cia\u0142a.*) M\u00f3wca Aristides napomyka o somnambulizmie konwulsyjnym, gdy m\u00f3wi, \u017ce opada\u0142y go cz\u0119sto kurcze, wyginaj\u0105ce cia\u0142o jego, jak \u0142uk,\u00a0 zjawisko, zdarzaj\u0105ce si\u0119 w autosomnambulizmie u op\u0119tanych i histeryk\u00f3w. Ten\u017ce Aristidesopisuje nader dok\u0142adnie d\u0142ugotrwa\u0142\u0105 sw\u0105\u00a0chorob\u0119 i sen \u015bwi\u0105tynny.**)<\/p>\n W najprostszej postaci objawia si\u0119 owo wewn\u0119trzne sam orozpoznanie ju\u017c w \u015bnie zwyczajnym, w kt\u00f3rym czucia cielesne, zbyt s\u0142abe, by<\/p>\n <\/p>\n je w stanie jawy spostrzedz, dochodz\u0105 do \u015bwiadomo\u015bci, przyjmuj\u0105c, jak to si\u0119 zawsze w \u015bnie dzieje, form\u0119 dramatyczn\u0105 t. j. motywowane przez jak\u0105\u015b przyczyn\u0119 zewn\u0119trzn\u0105.*)<\/p>\n O takim \u015bnie, zes\u0142anym mu przez Eskulapa, opowiada Aristides : Oto natar\u0142 na\u0144 byk, rani\u0105c go w kolano; po obudzeniu si\u0119 spostrzeg\u0142 w tem\u00a0 miejscu obrz\u0119k. – Celem w zmo\u017cenia tej zdolno\u015bci wewn\u0119trzego postrzegania, wstrzymywali si\u0119 chorzy od wszelkiego niepomiarkowania, poszcz\u0105c i nie pij\u0105c wina. Powszechn\u0105 by\u0142a wiara w staro\u017cytno\u015bci, \u017ce cielesne sny, przez nap\u00f3j i jad\u0142o wywo\u0142ywane, t\u0142umi\u0105 sny cenniejsze.<\/p>\n Owo udram atyzowane czucie wewn\u0119trzne pot\u0119guje si\u0119 w somnambulizmie do w\u0142a\u015bciwego samowidzenia wewn\u0119trznego, kt\u00f3rego nikt wyra\u017aniej nie okre\u015bla, jak Hippokrates, gdy m\u00f3wi, \u017ce dusza z zamkni\u0119temi oczami widzi stan swego cia\u0142a. W istocie, albo Hippokrates te s\u0142owa na wiatr wyrzuci\u0142, albo opisuje niemi sen somnambuliczny.<\/p>\n 5.<\/strong> W samym somnambulizmie znowu wag\u0119 g\u0142\u00f3wn\u0105 k\u0142adziono na owe wizye, w kt\u00f3rych zjawia\u0142y si\u0119 oczom u\u015bpionych potrzebne dla ich zdrowia \u015brodki lecznicze. O takich wizyach, zgodnie z zeznaniam i naszych somnambulik\u00f3w, \u015bwiadcz\u0105 napisy na tabliczkach, kt\u00f3re znaleziono na wyspie tybrowej i w innych miejscach.<\/p>\n *) Por. rozdzia\u0142 pt. \u201eSen lekarzem\u201c w mojej \u201eFilozofii mistyki.\u201c<\/p>\n<\/blockquote>\n \u015arodki te lecznicze zjawia\u0142y si\u0119 tak, jak naszym somnam bulikom, b\u0105d\u017a w rzeczywistej swej postaci, b\u0105d\u017a jako symbole, kt\u00f3re potem kap\u0142ani t\u0142\u00f3maczyli. W samej rzeczy nic w nich cudownego niema. Je\u015bli istnieje naturalna si\u0142a leczebna, je\u015bli jest w nas lekarz wewn\u0119trzny, to w szelka m onistyczna psychologia cho\u0107by materyalnie uznaj\u0105ca ducha jako dalszy ci\u0105g natury – przyzna\u0107 musi, \u017ce gdy tasam a przecie dusza organizuje i my\u015bli – owa naturalna si\u0142a leczebna nie mo\u017ce by\u0107 ograniczona jedynie do dzia\u0142ania organicznego, lecz \u017ce wej\u015b\u0107 mo\u017ce tak\u017ce w sfer\u0119 wyobra\u017ce\u0144 i poj\u0119\u0107, gdzie wyst\u0119puje jako instynkt leczebny lub wizya \u015brodk\u00f3w leczniczych. I w tem te\u017c stary z nowo\u017cytnym somnambulizmem jest zgodny, \u017ce w snach tych objawia\u0142o si\u0119 zarazem miejsce, gdzie owych \u015brodk\u00f3w szuka\u0107 nale\u017ca\u0142o.<\/p>\n 6.<\/strong> Jak ju\u017c w zwyk\u0142ym \u015bnie wszystko to, co wychyla si\u0119 le\u017c\u0105cej poza snam i nie\u015bwiadomo\u015bci, przybiera posta\u0107 dramatyczn\u0105, – jak dzi\u0119ki tem u rozszczepieniu dramatycznemu w\u0142asnej\u00a0naszej ja\u017ani wk\u0142adamy w usta obcych nam figur sennych pytania, odpowiedzi, zarzuty i td.,\u00a0 tak si\u0119 te\u017c rzecz ma i w owych wizyach leczebnych. Naszym somnam bulikom u\u017cyczaj\u0105 porady ich \u201educhy opieku\u0144cze”, a owym w staro\u017cytno\u015bci za\u017cywaj\u0105cym snu w \u015bwi\u0105tyniach, b\u00f3stwa Izyda, Serapis, Eskulap. W obu wypadkach mamy do czynienia tylko z udramatyzowanym instynktem leczebnym w postaci w\u0142a\u015bciwej wszystkim marzeniom sennym . Wszystkie nasze marzenia senne sk\u0142adaj\u0105 si\u0119 z udramatyzowanych dolegliwo\u015bci wewn\u0119trznych i mog\u0142yby by\u0107 wyzyskane dla dyagnozy lekarskiej, gdyby przewa\u017cnej ich wi\u0119kszo\u015bci – i to w\u0142a\u015bnie marze\u0144 \u015bnionych w \u015bnie lekkim i utrwalaj\u0105cych si\u0119 w pami\u0119ci – nie m\u0105ci\u0142y obce sk\u0142adniki tj. resztki wspomnie\u0144 z \u017cycia na jawie oraz czucia cielesne, pochodz\u0105ce z proces\u00f3w trawienia oraz dzia\u0142ania alkoholu. je stto wi\u0119c rzecz\u0105 zgo\u0142a dla samej sprawy nieistotn\u0105, gdy wizye owe przybieraj\u0105 posta\u0107 dramatyczn\u0105, dzi\u0119ki kt\u00f3rej \u015bpi\u0105cym ukazywa\u0142y si\u0119 b\u00f3stwa lecznicze; istotn\u0105 jest sam a wizya.<\/p>\n Tak te\u017c zrozumie\u0107 nale\u017cy s\u0142owa Artemidora, \u017ce chorym we \u015bnie zjawia\u0142 si\u0119 Apollo i spos\u00f3b leczenia im podawa\u0142; oraz s\u0142owa Jamblichusa, \u017ce we \u015bnie s\u0142ycha\u0107 g\u0142osy, m\u00f3wi\u0105ce co czyni\u0107 nale\u017cy, jakote\u017c \u017ce \u015bpi\u0105cych \u00a0nawiedzaj\u0105 niekiedy widma wko\u0142o nich kr\u0105\u017c\u0105ce, kt\u00f3rych zmys\u0142em oczu nie dojrze\u0107, jeno okiem ducha; a wreszcie s\u0142owa Diodora o Hemithei z Kastabos, \u017ce zjawia si\u0119 chorym w widomej postaci i podaje \u015brodki lecznicze, przez co ju\u017c niejeden, kt\u00f3rem u w szelk\u0105 nadziej\u0119 ratunku odebrano, pomoc znalaz\u0142 i wyzdrowia\u0142.<\/p>\n 7.<\/strong> \u017be za\u015b \u00f3w instynkt leczebny w \u015bnie podaje prawd\u0119, jak wog\u00f3le ka\u017cdy instynkt rzeczywisty, to w szyscy owi, kt\u00f3rzy snu \u015bwi\u0105tynnego za\u017cyli, z t\u0105 sam\u0105 stwierdzaj\u0105 pewno\u015bci\u0105, co i nasi somnambulicy. – Po uleczeniu sk\u0142adali chorzy cenne wota dla bog\u00f3w, jako to z\u0142ote i srebrne naczynia, dzie\u0142a sztuki i tablice wotywne, kt\u00f3re w \u015bw i\u0105tyni zawieszano. Znajdujemy te\u017c wzmianki o koronach, \u015bwiecznikach i czarach ofiarnych, jako wotach. W Reggio odkryto napis, m\u00f3w i\u0105cy, \u017ce Valerius Symphorus i \u017cona jego po\u015bwi\u0119cili Eskulapow i z\u0142oty \u0142a\u0144cuch, wa\u017c\u0105cy siedm funt\u00f3w, i inne rzeczy. Ubo\u017csi zadowalali si\u0119 wotywnemi tablicam i ze spi\u017cu, marmuru lub drzewa, albo napisami,\u00a0 kt\u00f3re ryto w kolumnach \u015bwi\u0105tynnych. Zawieszano nadto podobizny uleczonych cz\u0142onk\u00f3w z drzew a lub ko\u015bci s\u0142oniowej, – kt\u00f3ry to zwyczaj i dzisiaj jeszcze odnajdujemy u ludu. Cz\u0119sto te\u017c sym bolicznie przedstawiano dzieje choroby na obrazach. O \u0142aci\u0144skich napisach, zawieraj\u0105cych podzi\u0119k\u0119 dla bog\u00f3w, ju\u017c wspomnieli\u015bmy; r\u00f3wnie\u017c i greckie si\u0119 zachowa\u0142y. Nie brak\u0142o tedy, jak si\u0119 zdaje,\u00a0rzeczywistych ulecze\u0144; w szystkie za\u015b racyonalistyczne teorye, zapomoc\u0105 kt\u00f3rych za\u0142atw i\u0107 si\u0119 chciano z tem\u00a0 dziwnem zagadnieniem snu \u015bwi\u0105tynnego, t\u0119 maj\u0105 s\u0142ab\u0105 stron\u0119, \u017ce nie licz\u0105 si\u0119 zgo\u0142a z owymi ponad w\u0105tpliwo\u015b\u0107 udowodni\u0107 si\u0119 daj\u0105cym i wynikami \u015brodk\u00f3w leczniczych, przez sen chorym podyktowanych. Lekarze, kt\u00f3rzy m\u00f3wi\u0105 w tym wypadku o spot\u0119gowanej wyobra\u017ani, halucynacyi i t. d. znale\u017aliby si\u0119 sami w najwi\u0119kszym k\u0142opocie, gdyby za\u017c\u0105dano od nich, a\u017ceby zapomoc\u0105 halucynacyi leczyli swoich chorych; albo nawet, gdyby za\u017c\u0105dano tylko, a\u017ceby przez jakikolwiek zabieg poza somnam bulizm em wywo\u0142ali u chorych swoich senne m arzenia o \u015brodkach leczniczych – skutecznych, lub cho\u0107by i nieskutecznych. Tacy racyonalistyczni lekarze, kt\u00f3rzy w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym dopatruj\u0105 si\u0119 jedynie subjektywnych z\u0142udze\u0144 i halucynacyi, nie zdo\u0142aliby przecie na zasadach przez si\u0119 przyj\u0119tych oprze\u0107 szko\u0142y, kt\u00f3raby przez wieki ca\u0142e cieszy\u0142a si\u0119 uznaniem ludzi o\u015bwieconych.<\/p>\n 8. Jasnowidzenie somnambulik\u00f3w pogr\u0105\u017conych w \u015bnie magnetycznym, dotyczy z regu\u0142y tylko przysz\u0142ych stan\u00f3w organizmu, zapowiadaj\u0105c napady i td. – bo\u0107 dusza organizuj\u0105ca musi zna\u0107 tak\u017ce prawa rozwoju cielesnego – i tylko niekiedy odbiega na sprawy uboczne, nie le\u017c\u0105ce na linii przebiegu choroby. To\u017csamo i w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym, Aristides opowiada\u00a0 o tem, jak we \u015bnie wskaza\u0142 mu b\u00f3g, \u017ce nad rzek\u0105, w kt\u00f3rej si\u0119 mia\u0142 k\u0105pa\u0107, ujrzy stra\u017cnika \u015bwi\u0105tyni, a w rzece p\u0142awi\u0105cego si\u0119 konia. Spe\u0142nienie si\u0119 tej wizyi nape\u0142ni\u0142o go bezgraniczn\u0105 ufno\u015bci\u0105 do rad owego boga. To zmieszanie si\u0119 jasnowidze\u0144 z nakazam i leczniczymi, \u015bwiadczy dowodnie, \u017ce jedne i drugie wsp\u00f3lne maj\u0105 \u017ar\u00f3d\u0142o\u00a0 tj. dusz\u0119, kt\u00f3ra wyobra\u017ca i organizuje zarazem; nowy to dow\u00f3d, \u017ce podstaw\u0105 snu \u015bwi\u0105tynnego by\u0142 somnambulizm; to za\u015b, je\u015bli si\u0119\u00a0 zwa\u017cy, \u017ce dalekowidztwo w kierunku dalszego przebiegu choroby cz\u0119stszem jest, ni\u017ali w innym kierunku, – mog\u0142oby nasuwa\u0107 przypuszczenie, \u017ce dopiero z snu \u015bwi\u0105tynnego odga\u0142\u0119zi\u0142y si\u0119 p\u00f3\u017aniej wyrocznie z ich dalekowidztwem, odnosz\u0105cem si\u0119 i do innych spraw nieleczniczych. I w samej rzeczy: Pytyi delfickiej, kt\u00f3rej widzenia tak ogromn\u0105 posiada\u0142y s\u0142aw\u0119, radzono si\u0119 r\u00f3wnie\u017c w spraw ach medycznych. Na t\u0119 zale\u017cno\u015b\u0107 wskazuje tak\u017ce wzmianka Cicerona o eforach w Sparcie: \u201eNajwy\u017csi urz\u0119dnicy lacedemoriscy, niezadowoleni z biegu spraw na jawie, legli w \u015bwi\u0105tyni Pasifei, a\u017ceby \u015bni\u0107 tam, gdy\u017c wyrocznie senne uwa\u017cali za prawdziwe.” Tak wi\u0119c i polityczne zjawy starano si\u0119 w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym wywo\u0142ywa\u0107; naodwr\u00f3t za\u015b \u015bwi\u0105tynia bo\u017cka Dyonyzosa w Focydzie udziela\u0142a rad leczniczych a przeto bo\u017cka tego Lekarzem zwano. W wyroczniach tedy porada lecznicza stanowi\u0142a wyj\u0105tek, w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym za\u015b wyj\u0105tkiem by\u0142o dalekowidztwo; – stosunek to wskazuj\u0105cy wyra\u017anie na somnambulizm oraz czynno\u015b\u0107 duszy w dwu zasadniczych kierunkach jej funkcyi: w kierunku organizowania i wyobra\u017cania. U Druid\u00f3w byli lekarze tak\u017ce widunami zarazem, a Pomponius Mel a m\u00f3wi, \u017ce kap\u0142anki \u015bwi\u0105tyni wyrocznej na wyspie Sena (obok wybrze\u017ca Anglii) leczy\u0142y choroby i przysz\u0142o\u015b\u0107 ogl\u0105da\u0142y.<\/p>\n 9. Z regu\u0142y odnosi si\u0119 zar\u00f3wno dyagnoza, (rozpoznanie) choroby, jak i prognoza, i wskazania lecznicze tylko do samego somnambulika ; jednakowo\u017c somnambulik pozostaje w \u201eraporcie\u201c z magnetyzerem, z kt\u00f3rego przechodz\u0105 na\u0144 czucia i my\u015bli, tak, \u017ce dokonywuje si\u0119 tu jakby zespolenie obu system\u00f3w nerwowych; powt\u00f3re za\u015b \u201eraport\u201c \u00f3w wyj\u0105tkowo nawi\u0105za\u0107 si\u0119 mo\u017ce mi\u0119dzy somnambulikiem, a innemi osobami. Odczuwa on wtedy czucia obcych organizm\u00f3w, to za\u015b czyni go zdolnym do rozpoznawania ich choroby.*) Tak by\u0142o te\u017c w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym. Prosper Alpinus opowiada, \u017ce, gdy samym chorym nie udawa\u0142o si\u0119 \u015bni\u0107 o \u015brodkach leczniczych, pogr\u0105\u017cali si\u0119 za nich w sen kap\u0142ani, tym za\u015b b\u00f3stwo sn\u00f3w leczebnych nie odmawia\u0142o.<\/p>\n *) Por. \u201e Pot\u0119ga hypnotyzmu\u201c oprac. Dr. J. D. Wyd. \u201eKultura i Sztuka\u201c; w tem\u017ce wydaniu \u201ePot\u0119ga suggestyi\u201c, (nw. wyd.)<\/p>\n<\/blockquote>\n Som nam bulicy \u015bwi\u0105tynni \u015bnili cz\u0119stokro\u0107 za innych, kt\u00f3rzy sobie od nich \u017cyczyli rad co do zdrowia swojego. I tak Perikles kaza\u0142 w Atenach wznie\u015b\u0107 \u015bwi\u0105tyni\u0119 dla Minerwy z wdzi\u0119czno\u015bci za to, \u017ce mu we \u015bnie wskaza\u0142a ro\u015blin\u0119 Parthenium, kt\u00f3r\u0105 uleczy\u0142 Knesiklesa, jednego z budowniczych Propylej\u00f3w. Tak te\u017c krewni lub przyjaciele chorego za\u017cywali za\u0144 snu \u015bwi\u0105tynnego.\u00a0 Za umieraj\u0105cego Aleksandra W. np. pytali boga w \u015bnie o porad\u0119 jego wodzowie. Opowiada te\u017c Aristides, \u017ce on i przyjaciel jego Zosimus, \u015bnili wzajemnie za siebie; – nadto donosi Aristides o takim raporcie, \u017ce on i kap\u0142an r\u00f3wnocze\u015bnie sen mieli taki sam, w kt\u00f3rym \u00a0lekarstwo, maj\u0105ce by\u0107 za\u017cyte przez Aristidesa, podane by\u0142o w tak wielkiej dawce, \u017ce nikt dot\u0105d takiej nie za\u017cy\u0142, co jednak bardzo dobry pono\u015b odnios\u0142o skutek.<\/p>\n 10.<\/strong> Ow\u00f3\u017c i t\u0119 dopiero co wspomnian\u0105 w\u0142a\u015bciwo\u015b\u0107 : heroicznych i z oficyaln\u0105 medycyn\u0105 niezgodnych \u015brodk\u00f3w leczniczych – dzieli sen \u015bwi\u0105tynny z somnambulizmem. Pliniusz opowiada o odwarze z dzikich r\u00f3\u017c, kt\u00f3rym uleczono \u017co\u0142nierza pewnego i innych na t\u0119 sam\u0105 chorob\u0119 cierpi\u0105cych pacyent\u00f3w, – Aerianus za\u015b wspomina o wyleczeniu trzech chorych w \u015bwi\u0105tyni Serapisa: z tych jeden plu\u0142 krwi\u0105, drugi mia\u0142 suchoty, trzeci za\u015b spo\u017cy\u0142 jaja w\u0119\u017cowe i ba\u0142 si\u0119 o \u017cycie swoje; pierwszy z nich musia\u0142 za porad\u0105 boga napi\u0107 si\u0119 krwi z byka utoczonej, drugi spo\u017cy\u0107 mi\u0119sa o\u015blego, a trzeciemu poleci\u0142 b\u00f3g, by si\u0119 przez muren\u0119 da\u0142 uk\u0105si\u0107 w r\u0119k\u0119.<\/p>\n 11.<\/strong> Zjawiskiem niezmiernie ciekawem a r\u00f3wnie\u017c w sp\u00f3lnem dla somnambulizmu i snu \u015bwi\u0105tynnego jest piowa wi\u0105zana , kt\u00f3r\u0105 si\u0119 somnambulicy pos\u0142uguj\u0105. I tak somnambulicy \u015bwi\u0105tynni uk\u0142adali we \u015bnie wiersze, mianowicie prawid\u0142owe heksametry, albo wypisywali je psychograficznie, tak jak czyni\u0105 nasi somnambulicy, jakote\u017c lunatycy, bez \u017cadnej o tej czynno\u015bci wiedzy. – Jest w tem tedy my\u015bl g\u0142\u0119boka, \u017ce w Appolinie widzieli staro\u017cytni Grecy nie tylko opieku\u0144cze b\u00f3stw o prorok\u00f3w , lecz i poet\u00f3w tak\u017ce oraz lekarzy. Somnambulik\u00f3w greckich uwa\u017cano za natchnionych przez Apollina; – odnajdujemy za\u015b u nich te same zdolno\u015bci, co i w naszych tj. dalekowidztwo, poezy\u0119 i w skazania lecznicze.<\/p>\n Tak wi\u0119c we wszystkich punktach zasadniczych stwierdzili\u015bmy to\u017csamo\u015b\u0107 w zjawiskach somnambulizmu i snu \u015bwi\u0105tynnego. W jednym tylko punkcie istnieje r\u00f3\u017cnica, na kt\u00f3r\u0105 Fi.Gauthier, w szystkie inne podobie\u0144stw a przeoczaj\u0105c, g\u0142\u00f3wn\u0105 k\u0142adzie wag\u0119, ta mianowicie, \u017ce \u015bpi\u0105cy w \u015bwi\u0105tyni po obudzeniu si\u0119 udzielone im rady mieli w pami\u0119ci, podczas gdy nasi somnam bulicy budz\u0105 si\u0119 bez \u017cadnych zgo\u0142a wspomnie\u0144.*) R\u00f3\u017cnica ta jednak niezbyt powa\u017cna a to\u017csamo\u015bci wcale nie wyklucza. Wiadomo, \u017ce zale\u017cy to w zupe\u0142no\u015bci od magnetyzera i hypnotyzera, czy i o ile somnambulicy pami\u0119ta\u0107 maj\u0105 to wszystko, co w \u017cyciu ich sennem zasz\u0142o lub co im polecono. Bez pami\u0119ci budz\u0105 si\u0119 jedynie somnam bulicy, pozostawieni samym sobie ; wtedy te\u017c o wypowiedzianych przez nich samych w skazaniach zapominaj\u0105 tak doszcz\u0119tnie, \u017ce zastosowanie tych\u017ce \u015brodk\u00f3w przypisuj\u0105 lekarzowi. Tak przynajmniej dzieje si\u0119 najcz\u0119\u015bciej; \u017ce jednak niema koniecznego zwi\u0105zku mi\u0119dzy stanam i somnambulicznymi a bezpami\u0119ciowem budzeniem si\u0119 ze snu, \u015bwiadcz\u0105 o tem prorocy Starego Zakonu, u kt\u00f3rych jedno i drugie por\u00f3wna\u0107 si\u0119 zdarza\u0142o: pami\u0119\u0107 i zapomnienie. Ponad w\u0105tpliwo\u015b\u0107 za\u015b stwierdzi\u0142y najnowsze badania eksperymentalno-psychologiczne francuz\u00f3w: Bernheima, Liebault\u2019a, Liegois\u2019a, Cullerre\u2019a i Beatinis\u2019a**) nieograniczon\u0105 w\u0142adz\u0119, jak\u0105 –<\/p>\n *) Aubin Gauthier: Recherches hist, sur la m\u015bdecin dans les Temphes (1844). magnetyzer nad somnambulikiem posiada, i dzi\u0119ki kt\u00f3rej zapomoc\u0105 prostego nakazu, udzielonego mu we \u015bnie, spowodowa\u0107 mo\u017ce u niego po obudzeniu si\u0119, pami\u0119\u0107 lub zapomnienie. Przypu\u015bci\u0107 te\u017c \u017cadn\u0105 miar\u0105 nie mo\u017cna, a\u017ceby staro\u017cytni kap\u0142ani, kt\u00f3rym – jak \u015bwiadcz\u0105 wyrocznie i misterye – zjawiska somnambulizmu lepiej by\u0142y znane, ni\u017c nam, o tem w\u0142a\u015bnie nic nie wiedzieli. W grocie Trofoniusa, kt\u00f3rego wyrocznie opisuje Pausanias, pozostawiano chorym, pytaj\u0105cym o rad\u0119, do woli wyb\u00f3r mi\u0119dzy pami\u0119ci\u0105 a bezpami\u0119ci\u0105; w pierwszym razie pi\u0107 musieli z \u017ar\u00f3d\u0142a Pami\u0119ci (Mnemozyne), w drugim z \u017ar\u00f3d\u0142a Zapomnienia (Lethe). Racyonalistyczne t\u0142\u00f3maczenie snu \u015bwi\u0105tynnego ani w przybli\u017ceniu zjawiska tego wyja\u015bni\u0107 nie zdolne.<\/p>\n To, \u017ce \u015bwi\u0105tynie po\u0142o\u017cone by\u0142y w miejscu zdrowotnem, \u017ce pacyent\u00f3w zmuszano do przestrzegania rozumnej dyety, do \u0107wicze\u0144 cielesnych, \u0142ow\u00f3w, jazdy konnej i gier zbrojnych, przyczem nawet okre\u015blony by\u0142 rodzaj ruch\u00f3w i broni, a w ko\u0144cu stosowano nacieranie – kt\u00f3re jednak dzia\u0142a r\u00f3wnie\u017c w spos\u00f3b magnetyczny, tak \u017ce si\u0119 znaczenie jego zapoznaje, gdy si\u0119 je za \u015brodek wy\u0142\u0105cznie mechaniczny uwa\u017ca – to wszystko jeszcze bynajmniej nie dowodzi braku mistycznego j\u0105dra i nie uprawnia, by instytucye te stawia\u0107 na r\u00f3wni z nam mszemi uzdrowiskami. Chorzy musieli wprawdzie \u015blubowa\u0107 uroczy\u015bcie, \u017ce wszystkie przepisy \u015bci\u015ble wype\u0142nia\u0107 b\u0119d\u0105, wszelako i nasi somnambulicy zobowi\u0105zani s\u0105 w tym wzgl\u0119dzie do jak naj\u015bci\u015blejszej skrupulatno\u015bci; \u017ce za\u015b po\u015bci\u0107 musieli i wstrzymywa\u0107 si\u0119 od wina, by\u0142o tylko warunkiem nieodzownym, by na sny wp\u0142ywa\u0107 mog\u0142a jedynie owa naturalna si\u0142a leczebna, przedostaj\u0105ca si\u0119 w sfer\u0119 wyobra\u017ceniow\u0105 bez zaburze\u0144, m aj\u0105cych \u017ar\u00f3d\u0142o swe w procesie trawienia.<\/p>\n Prawdziwej przyczyny, dla kt\u00f3rej takie racyonalistyczne t\u0142\u00f3maczenie inkubacyi wog\u00f3le jest mo\u017cliwe, doszukiwa\u0107 si\u0119 nale\u017cy w tem, \u017ce za dni naszych ponad Wszelk\u0105 miar\u0119 zaniedbano history\u0119 medycyny; oraz, \u017ce lekarze\u00a0 ci\u0105gle jeszcze uwa\u017caj\u0105 studyum somnambulizmu za zgo\u0142a niepotrzebne, tak, \u017ce brak im miary odpowiedniej do oceny i os\u0105du snu \u015bwi\u0105tynnego. Dlatego te\u017c niewielu tylko lekarzy problemem tym si\u0119 zaj\u0119\u0142o; najwi\u0119cej za\u015b zaj\u0119\u0142o to badaczy staro\u017cytno\u015bci.*)<\/p>\n *) G. Welher : Altertum er der Heilkunde bei den Griechen. Kinderling: Der Somnambulismus unserer Zeit mit: der Inkubation im Vergleich gestellt (1788).<\/p>\n<\/blockquote>\n Tem dziwniejszem przeto wyda\u0107 si\u0119 b\u0119dzie musia\u0142o naszym lekarzem twierdzenie, \u017ce nowo\u017cytna nasza medycyna nie gdzieindziej ma sw\u00f3j pocz\u0105tek, jeno w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym w\u0142a\u015bnie. Wiadomo, \u017ce przez lat setki udawali si\u0119\u00a0najznamienitsi m\u0119drcy greccy do Egiptu. Dyodor wymienia np. Orfeusza, Melampa, Museusa, Homera, Lykurga, Herodota, Solona, Thalesa, Pytagorasa, Demokryta jak i\u00a0 Platon bawi\u0142 pono\u0107 przez lat trzyna\u015bcie w Egipcie.<\/p>\n W ten spos\u00f3b przeszczepiono sen \u015bwi\u0105tynny z Egiptu do Grecyi; spisane na tablicach wotywnych w skazania lecznicze przenoszono, a w samej Helladzie ryto je na s\u0142upach u oddzwi i na kolum nach \u015bwi\u0105ty\u0144. Tak np. na drzwiach \u015bwi\u0105tyni Eskulapa w Kos, wyryto zalecon\u0105 Eudemusow i recept\u0119 na uk\u0105szenie jadowitych zwierz\u0105t. Strabo opowiada, \u017ce wiele cud\u00f3w leczniczych zdarzy\u0142o si\u0119 w \u015bwi\u0105tyniach, o czem przekonani by\u0107 maj\u0105 najs\u0142awniejsi m\u0119\u017cowie, kt\u00f3rzy b\u0105d\u017a za siebie, b\u0105d\u017a za innych tam spali, oraz \u017ce owe cudowne leczenia opisane s\u0105 na tablicach wotywnych.<\/p>\n Nie dziw, \u017ce ju\u017c w staro\u017cytno\u015bci spotykamy si\u0119 z mniemaniem , \u017ce w tych tablicach pierwszych pocz\u0105tk\u00f3w m edycyny szuka\u0107 nale\u017cy. Co wi\u0119cej: o Hipokratesie nawet ojcu, nowo\u017cytnej medycyny, twierdz\u0105, \u017ce cz\u0119\u015b\u0107 swojej wiedzy tym w\u0142a\u015bnie tablicom zawdzi\u0119cza\u0142, kt\u00f3re sposobno\u015b\u0107 mia\u0142 widzie\u0107 w \u015bwi\u0105tyni w Kos; r\u00f3wnie\u017c o Hermesie z Kappadocyi opowiada Galenus, \u017ce ten\u017ce w \u015bwi\u0105tyni w Memiis gromadzi\u0142 owe senne wskazania lecznicze. Takie\u00a0 ordynacye z \u015bwi\u0105ty\u0144 naprow adzaj\u0105 lekarze Celsus, Pawe\u0142 z Eginy i Galenus; ten ostatni donosi, \u017ce jeszcze za jego czas\u00f3w u\u017cywano recept, rzekomo od bogini Izydy pochodz\u0105cych.<\/p>\n On sam r\u00f3wnie\u017c cz\u0119\u015b\u0107 swoich wiadomo\u015bci leczniczych zawdzi\u0119cza\u0142 pomocy bog\u00f3w, objawiaj\u0105cych si\u0119 w nocnych zjawach sennych. I Jamblichus pocz\u0105tki medycyny widzi w \u015bnie \u015bwi\u0105tynnym; Alrteraidorus za\u015b m\u00f3wi: \u201ewielu uleczonych zosta\u0142o w \u015bwi\u0105tyniach w Pergamos, w Aeksandryi i innych miejscach zapomoc\u0105 wskaza\u0144 boskich, a s\u0105 nawet tacy, co pocz\u0105tek m edycyny z tych\u017ce wskaza\u0144 wywodz\u0105\u201c. – S\u0142owem, powszechn\u0105 by\u0142a wiara w boskie pochodzenie medycyny. I w samej rzeczy, je\u015bli Hippokrates medycyn\u0119 sn\u00f3w nazwa\u0142 najlepsz\u0105, je\u015bli m\u00f3wi, \u017ce poznanie sn\u00f3w jest wielk\u0105 cz\u0119\u015bci\u0105 m\u0105dro\u015bci, je\u015bli – ku wielkiemu k\u0142opotowi swoich przysz\u0142ych t\u0142\u00f3maczy – wspomina o boskiej interwencyi w chorobach, – to m\u00f3g\u0142 jedynie somnambulizm mie\u0107 na my\u015bli.<\/p>\n Tak przeto tablice wotywne w \u015bwi\u0105tyniach by\u0142y pierwszemi wskazaniami lekarskiemi, a Mesmer i Puysegur zdobyli sobie zas\u0142ug\u0119 wyja\u015bnienia nam ich tre\u015bci zagadkowej. Pierwotn\u0105 medycyn\u0105 by\u0142 wi\u0119c magnetyzm, a lekarze, uwa\u017caj\u0105cy go za oszustwo, wypieraj\u0105 si\u0119 w ten spos\u00f3b w\u0142asnej macierzy. Niew\u0105tpliwie! Zmateryalizowanej naszej medycynie nie mo\u017cna wi\u0119kszego okaza\u0107 szyderstwa, jak wywodz\u0105c j\u0105 z mistyki, dla kt\u00f3rej ona znowu ma r\u00f3wnie\u017c jedynie szyderstwo. Wszelako zwrot ku lepszemu, kt\u00f3ry w ostatnich czasach dzi\u0119ki do\u015bwiadczeniom hypnotycznym nast\u0105pi\u0142 w naszej medycynie, pozwala mie\u0107 nadziej\u0119, \u017ce i tu spe\u0142ni si\u0119 przys\u0142owie: On revient toujours a ses <\/strong>prem iers amours<\/strong>. (Wracamy zawsze do pierwszej mi\u0142o\u015bci.)<\/p>\n Ka\u017cdy zabobon zawiera w sobie ziarno prawdy.<\/strong><\/em><\/p>\n Sen \u015bwi\u0105tynny zrozumia\u0142ym sta\u0142 si\u0119 dopiero dzi\u0119ki mesmeryzmowi, owe za\u015b wskazania lecznicze, w \u015bnie udzielane, dzi\u0119ki somnambulizmowi, odkrytemu ponownie przez Puysegura. W wyznaniach naszych somnambulik\u00f3w, maj\u0105cych cz\u0119sto form\u0119 dramatyczn\u0105, od\u017cy\u0142y wyrocznie starych b\u00f3stw leczniczych. Kto przeczy to\u017csamo\u015bci somnambulizmu i snu \u015bwi\u0105tynnego, musia\u0142by postawi\u0107 niewiarygodn\u0105 zgo\u0142a hipotez\u0119, \u017ce pierwszy nar\u00f3d kulturalny, kt\u00f3remu wszak zawdzi\u0119czamy kultur\u0119 nasz\u0105, przez lat tysi\u0105ce ulega\u0142 w tym wzgl\u0119dzie podrz\u0119dnemu ob\u0142\u0119dowi, podzielanemu przez najt\u0119\u017csze umys\u0142y. Wszelako dzi\u015b ju\u017c nie mog\u0105 tak daleko posuwa\u0107 si\u0119 w\u0105tpliwo\u015bci, z kt\u00f3remi jeszcze obecnie somnambulizm si\u0119 spotyka. Ktoby o tem chcia\u0142 si\u0119 przekona\u0107, jak pot\u0119\u017cnymi krokami zbli\u017ca si\u0119 medycyna dzisiejsza zw\u0142aszcza tzw. psychologia eksperymentalna – ku owemu zapatrywaniu na natur\u0119 cz\u0142owieka, kt\u00f3re kierowa\u0142o nocnymi zabiegami kap\u0142an\u00f3w egipskich w tajemniczych \u015bwi\u0105tyniach, nicby lepszego uczyni\u0107 nie m\u00f3g\u0142, jak wczyta\u0107 si\u0119 w karty za\u0142o\u017conego w r. 1886 pism a pt. \u201ePrzegl\u0105d hipnotyczny”, (Revue de Hypnotisme) wraz z przytoczonemi tam\u017ce pracami lekarzy-profesor\u00f3w. Przekona si\u0119 wtedy, \u017ce nie jest bynajmniej niemo\u017cliwo\u015bci\u0105 zgodne z duchem czasu przekszta\u0142cenie snu \u015bwi\u0105tynnego w w. XIX. i przyzna s\u0142uszno\u015b\u0107 s\u0142owom prof. Kiesera, kt\u00f3ry ju\u017c przed p\u00f3\u0142 wiekiem wyrazi\u0142 t\u0119 nadziej\u0119 wraz z ostr\u0105 wzgl\u0119dem lekarzy swojego czasu nagan\u0105.<\/p>\n U Egipcyan spoczywa\u0142o lecznictwo duszy i cia\u0142a w jednym r\u0119ku; tak, jak p\u00f3\u017aniej u Chrystusa i u Aposto\u0142\u00f3w. \u017be potem nast\u0105pi\u0142 rozdzia\u0142 mi\u0119dzy stanem lekarzy a kap\u0142an\u00f3w, to odpowiada powszechnemu prawu podzia\u0142u pracy i zr\u00f3\u017cnicowaniu w naturze. Niema w tem jednak \u017cadnej po wsze czasy konieczno\u015bci, by oba te stany, s\u0105dz\u0105c, \u017ce jeden od drugiego niczego nauczy\u0107 si\u0119 nie zdo\u0142a, trwa\u0142y w wrogim wzgl\u0119dem siebie stosunku; mo\u017ce i tu z rozdzia\u0142u wyniknie kiedy\u015b zespolenie na wy\u017cszym stopniu. W reszcie m\u00f3g\u0142by sceptyk z tego, \u017ce sen \u015bwi\u0105tynny zagin\u0105\u0142, wyci\u0105gn\u0105\u0107 wniosek o jego bezwarto\u015bci i orzec, \u017ce instytucya prawdziwie po\u017cyteczna, metoda lecznicza na rzeczywistej oparta wiedzy, nigdyby w zupe\u0142n\u0105 niepami\u0119\u0107 popa\u015b\u0107 nie mog\u0142a, jednakowo\u017c zapomina\u0107 nie nale\u017cy, \u017ce kap\u0142ani \u015bwi\u0105tynni wiedz\u0119 sw\u0105 o somnambulizmie utrzymywali w tajemnicy, a \u017ce mieli s\u0142uszno\u015b\u0107, o tem powiedzie\u0107 co\u015b mog\u0105 nasi prokuratorowie pa\u0144stwa\u00a0 tak, i\u017c ju\u017c z tego wzgl\u0119du wraz z upadkiem \u015bwi\u0105ty\u0144, musia\u0142a zagin\u0105\u0107 i owa sztuka w \u015bwi\u0105tyniach tych piel\u0119gnowana,\u00a0 nadto musia\u0142 sen \u015bwi\u0105tynny zanikn\u0105\u0107 wraz z religi\u0105 poga\u0144sk\u0105, poniewa\u017c zwi\u0105zany by\u0142 z wiar\u0105 w bog\u00f3w. Gdyby wiedziano, \u017ce sny lecznicze s\u0105 jeno udramatyzowanym instynktem leczebnym, \u017ce zjawiska bog\u00f3w u\u017cycza\u0142y jeno samej istocie sprawy pewnej formy dramatycznej, zgo\u0142a nieistotnej, a wynikaj\u0105cej z \u00f3wczesnego ducha, nie zagin\u0105\u0142by sen \u015bwi\u0105tynny wraz z religi\u0105 poga\u0144sk\u0105.<\/p>\n Zreszt\u0105 wiedza egipskich kap\u0142an\u00f3w nie przepad\u0142a zupe\u0142nie. Z czasem tajemnica \u015bwi\u0105ty\u0144 przenika\u0107 pocz\u0119\u0142a przez ich mury. U filozof\u00f3w aleksandryjskich odnajdujemy autosomnambulizm jako zasad\u0119 poznania a przez wszystkie nast\u0119pne wieki a\u017c do wyst\u0105pienia Mesmera, widzimy, acz jednostki tylko, b\u0119d\u0105ce w posiadaniu tajemniczej wiedzy o magnetyzmie. Sam sen \u015bwi\u0105tynny przetrwa\u0142 nawet czasy poga\u0144stwa. Z \u015bwi\u0105ty\u0144 poga\u0144skich przeszed\u0142 do ko\u015bcio\u0142\u00f3w chrze\u015bcija\u0144skich. M\u00f3wi Prokopius, \u017ce cesarz Justynian wybudowa\u0107 kaza\u0142 ku czci lekarzy-m\u0119czennik\u00f3w Ko\u015bmy i Damiana \u015bwi\u0105tyni\u0119, w kt\u00f3rej sypiali chorzy, przez lekarzy ju\u017c opuszczeni; wedle Grzegorza z Tours, nie\u015bli obaj ci m\u0119czennicy i po swej \u015bmierci pomoc: oto zjawiali si\u0119 chorym we \u015bnie i podawali im skuteczne \u015brodki lecznicze. W aktach Rollandyst\u00f3w czytamy o pewnym paralityku, kt\u00f3ry si\u0119 przywl\u00f3k\u0142 do grobu \u015bw. Litarda, biskupa z Sentis; tu go opad\u0142 sen, w kt\u00f3rym zjawi\u0142 mu si\u0119 \u015bwi\u0119ty i obwie\u015bci\u0142, \u017ce ozdrowieje na jedn\u0105 nog\u0119. Jerzy Fabrycy opowiada, \u017ce w Padwie widzia\u0142 wie\u015bniak\u00f3w, ch\u0142opc\u00f3w i dziewcz\u0119ta, jako w \u015bwi\u0105tyni \u015bw. Antoniego, s\u0142yn\u0105cego z cudu leczenia chorych, podejmowali inkubacy\u0119.*) We W\u0142oszech by\u0142 sen \u015bwi\u0105tynny jeszcze pod koniec w. XVII. we zwycz\u0105ju w Grecyi za\u015b i w nowszych czasach znajdujemy \u015blady inkubacyi w tem, \u017ce matki na intency\u0119 swych dzieci k\u0142ad\u0142y si\u0119 do snu u st\u00f3p \u015bwi\u0119tych.<\/p>\n Czy opr\u00f3cz tablic wotywnych w naszych kaplicach katolickich wykaza\u0107 si\u0119 dadz\u0105 za dni naszych i inne \u015blady owego prastarego zwyczaju, tego powiedzie\u0107 nie mog\u0119. Wszelako cho\u0107by i ostatni \u015blad zagin\u0105\u0142, to rzec mo\u017cna, \u017ce w somnambulizmie naszym w nowej niejako postaci od\u017cy\u0142.<\/p>\n *) Kittershcin: Der medizinische Wunderglaube der Inkubation 60.<\/p><\/blockquote>\n
\nOto s\u0105 najwa\u017cniejsze w czynno\u015bci tej punkty:<\/em><\/strong><\/p>\n\n
\ndalekowidztwo ku odleg\u0142ym nieraz przelatuje sprawom.<\/li>\n\n
\n**) Sprengel: Geschichte der Arzneikunde I. 226.<\/div>\n<\/blockquote>\n\n
\n
\n
\n**) B e r n h e i m : De la suggestion dans l\u2019etat hypnotique;
\nLiebault : Du sommeil et des \u0107tat analogues;
\nLi\u017agois: De la suggestion hypnotique ;
\nCullerre: Magnetisme et hypnotisme;
\nBeaunis: Le somnambulisrae proroque.<\/p>\n<\/blockquote>\n\n