pełen tytuł: Siódemkowy układ Loży Sprawiedliwej i Doskonałej
Warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania Loży
Aby utworzyć Lóżę zdolną do regularnego funkcjonowania, nasze najstarsze tradycje uczą, że konieczna jest obecność siedmiu osób, z których co najmniej trzy muszą być w pełni inicjowane, natomiast pozostałe cztery mogą posiadać jedynie drugi stopień, przy czym dwóch spośród nich może ograniczyć się nawet do pierwszego stopnia.
Ale kim są ci siedmiu i jakie funkcje muszą pełnić, aby Loża mogła działać zgodnie z tradycją? Odpowiedzi na to pytanie dostarczają nam insygnia urzędników Loży z XVIII wieku, przedstawione poniżej.
Trzej niezbędni Mistrzowie to: Mistrz Loży oraz jego dwóch Dozorców. Następnie mamy Mówcę i Sekretarza, którzy mogli być jedynie Towarzyszami, a na końcu Eksperta oraz Mistrza Ceremonii, których rola nie wymagała inicjacji wyższej niż stopień Ucznia.
Zauważamy, że Skarbnik i Szpitalnik nie są uznawani za niezbędnych. Wynika to z faktu, że kwestie finansowe odgrywały wówczas bardzo małą rolę w Lożach, które często miały charakter efemeryczny. Aby odbyć posiedzenie Loży, wystarczyło zgromadzić wymagane rytualnie siedem osób i postępować zgodnie z tradycjami.
Pierwotnie tradycja nie znała żadnej centralnej władzy, co oznaczało, że siedmiu masonów mogło, z własnej inicjatywy, utworzyć Lóżę i przeprowadzać w pełni zgodne z zasadami inicjacje, pod warunkiem przestrzegania określonych form. Taka prawidłowo utworzona Loża mogła zebrać się nawet tylko raz – więc po co byli potrzebni urzędnicy odpowiedzialni za finanse Loży?
W najstarszej praktyce nie istniały roczne składki. Nowo inicjowani płacili jednorazowo za ucztę odbywającą się po ich inicjacji oraz ofiarowywali każdemu ze swoich inicjatorów parę rękawiczek. Podczas corocznych bankietów każdy uczestnik pokrywał swoją część kosztów. Dzięki temu Loże nie ponosiły żadnych wydatków, gdyż spotkania odbywały się w tawernach, gdzie pierwsza dostępna sala była przekształcana w sanktuarium poprzez symboliczne oznaczenia wykonane kredą na podłodze. W związku z tym nie było kosztów wynajmu, nie istniała administracja, ale także nie było ciągłości ani stałości w istnieniu Lóż.
Masoneria rozprzestrzeniła się błyskawicznie przed rokiem 1750 właśnie dzięki tej początkowej niematerialności. Jednak później trzeba było z niej zrezygnować, przyjmując bardziej uporządkowaną i trwałą organizację. Wówczas Skarbnik zyskał kluczowe znaczenie, a Szpitalnik został postawiony wyżej od Eksperta i Mistrza Ceremonii – co nie jest poprawne z punktu widzenia symboliki.
Aby się o tym przekonać, przeanalizujmy funkcje siedmiu urzędników, których harmonijna współpraca tworzy organiczną jedność zwaną Lóżą.
Na czele stoi wybrany zwierzchnik, który rządzi w imieniu wspólnoty. Jest nim Mistrz Loży, wyróżniany spośród innych Mistrzów i niekiedy nazywany Wielkim Mistrzem, choć częściej określany jako Czcigodny Mistrz – tytuł ten ostatecznie przeważył. Dawniej był on jedyną osobą, która podczas obrad pozostawała nakryta, gdyż wszyscy winni mu byli szacunek. W jego osobie powinna się ucieleśniać wola Loży, co oznacza, że nie może on kierować się własnymi inspiracjami. Jeśli sprawuje władzę, to jedynie w imieniu wszystkich, kierując się wolą ogółu. Posłuszeństwo wobec niego jest uzasadnione tylko wtedy, gdy wiernie interpretuje wolę swoich mandatariuszy.
Jego insygniami są ekierka i cyrkiel – narzędzia o szerokiej symbolice, ale w tym przypadku szczególnie odnoszące się do taktu i roztropności niezbędnych do mądrego kierowania pracą wolnych rzemieślników, pomiędzy którymi harmonia musi być utrzymana.
Podział obowiązków i rola poszczególnych urzędników w Loży
Aby zapewnić ogólne kierownictwo nad Lóżą, bez wchodzenia w zbyt drobiazgowe szczegóły dotyczące jej funkcjonowania, Mistrz dzieli dowodzenie nad Lóżą z dwoma Dozorcami, którzy wiernie przekazują jego polecenia. Każdy z nich ma jednak swoje szczególne zadanie.
I tak, do obowiązków Pierwszego Dozorcy należy nadzorowanie rzemieślników pod względem ich sumienności w pracy, punktualności i zaangażowania. To on musi udzielać każdemu stosownych upomnień, kierując się zasadą poziomu, który symbolizuje równość wszystkich w gorliwości i ich wspólne oddanie Świętej Sztuce Królewskiej. Warto zauważyć, że poziom odpowiada w sposób ideograficzny znakowi siarki w alchemii, czyli wewnętrznej, konstruktywnej energii, która popycha istoty do rozwoju i twórczego działania. W alchemii siarka była przedstawiana jako trójkąt wznoszący się nad krzyżem.
Niezłomna surowość Pierwszego Dozorcy jest równoważona przez łagodność i uprzejmość jego kolegi, który nosi insygnium pionu lub sznura pionowego.
Drugi Dozorca jest bowiem odpowiedzialny za kształcenie rzemieślników i doskonalenie ich zawodowego wykształcenia. Jego zadaniem jest nauczyć ich, jak przezwyciężać trudności, na które mogą natrafić, i które mogłyby ich zniechęcić. W nowoczesnym wolnomularstwie to on pomaga w zrozumieniu symboli i w coraz głębszym zgłębianiu ich ukrytego znaczenia. Z tego powodu powinien być zawsze wybierany spośród braci o najgłębszym wykształceniu filozoficznym.
Na piersi Mówcy (Oratora) błyszczy słońce, którego promienie układają się w podwójny krzyż. Ten urzędnik powinien przemawiać w imieniu rozumu i sumienia Loży. Żadna decyzja nie powinna zapaść bez uprzedniego wysłuchania jego opinii. W dzisiejszych czasach powierzono mu nadzór nad przestrzeganiem prawa wolnomularskiego, a symbolem jego funkcji stała się otwarta księga. Jednak jako symbol nie jest to tak fortunne jak słońce o promieniach podzielonych na osiem wiązek, ponieważ liczba osiem symbolizuje porządek, koordynację, stabilność oraz konieczny związek przyczynowy między rzeczami, a także logikę. Mówca powinien bowiem kierować się jasnym i wyważonym osądem, a nie jedynie znajomością prawa opartą na literalnej interpretacji przepisów. Loże funkcjonowały już w czasach, gdy żadne prawo nie było jeszcze spisane.
Funkcje Sekretarza, Eksperta i Mistrza Ceremonii oraz ich znaczenie symboliczne
Sekretarz był niegdyś odpowiedzialny nie tylko za korespondencję między Lożami, lecz także za całą księgowość oraz wszelkie sprawy wymagające prowadzenia dokumentacji. To on zapisywał wszystko, co nie powinno zostać zapomniane. Do dziś pełni rolę pamięci Loży. Jego obowiązkiem jest przypominanie o podjętych decyzjach i dopilnowanie ich realizacji. Tradycyjnie jego insygnium stanowią dwa skrzyżowane pióra.
Eksperta wyróżnia naga szpada, symbolizująca jego rolę strażnika, który strzeże świątyni przed osobami niepowołanymi i zapewnia bezpieczeństwo obrad. Przyjmuje on z surowością każdego, kto ubiega się o wstęp do Świątyni, udzielając go jedynie tym, którzy są tego godni. Ekspert uosabia ostrożność, roztropność oraz mądrość płynącą z doświadczenia. Musi posiadać wystarczającą wiedzę praktyczną na temat wszystkiego, co odnosi się do tradycji.
Pozostaje jeszcze Mistrz Ceremonii, którego insygnium stanowi podziałka. Im bardziej nieprzystępny okaże się Ekspert, tym większą uprzejmość i gościnność powinien okazać Mistrz Ceremonii wobec odwiedzających. Jego zadaniem jest wyznaczenie każdemu właściwego miejsca oraz dopilnowanie, aby wszystkie rytuały przebiegały zgodnie z zasadami. Był to niegdyś jeden z najważniejszych urzędników, zwłaszcza że każde zebranie masońskie kończyło się wspólną biesiadą. To właśnie on odpowiadał za organizację posiłku i czuwał nad regeneracją sił poświęconych na służbę Wielkiemu Dziełu.
Symboliczne powiązania z astrologią i alchemią
Każdy tradycyjny układ siedmiu urzędników znajduje swoje odpowiedniki w siedmiu planetach astrologicznych oraz siedmiu metalach alchemicznych. Oto odpowiednie skojarzenia:
- Mistrz Loży – Mądrość – Jowisz – Cyna
- Pierwszy Dozorca – Siła – Mars – Żelazo
- Drugi Dozorca – Piękno – Wenus – Miedź
- Mówca (Orator) – Apollon – Słońce – Złoto
- Sekretarz – Diana – Księżyc – Srebro
- Ekspert – Saturn – Ołów
- Mistrz Ceremonii – Merkury – Rtęć
W celu dokładniejszego zgłębienia tych symbolicznych odniesień odsyłamy czytelnika do naszej pracy „Symbolizm Hermetyczny”.
Oswald Wirth
źródło: Le Septénaire de la Loge Juste et Parfaite; La Lumière Maçonnique Avril 1910.