O potrzebie idei – fragmenty.

O Duchach natchnionych i proroczych.

Savonarola spalony; Joanna d’Arc spalona; w Rienzim był także pierwiastek natchnienia proroczego: obrazy, które malował a których działanie na imaginacyę ludu było magiczne, nie mogły być prostym, zimnym rozumem wymyślone, ale były zapewne podyktowane Rienziemu we śnie przez Duchy, Duchy, opiekujące się ideą Rzymu-świata. Po jednej batalii, w której upadł mu sztandar, traci siłę; jakoby odbieżany przez Duchy, zostawia Rzym, władzę – i bez żadnej, materyalnie zmuszającej przyczyny opuszcza miasto … Potem wraca, ale już tylko przez chęć odzyskania trybunowstwa wiedziony: jakoż wraca mały, bezsilny,  utrącą miłość ludu: zamordowany przez topór rzeźnika.

str. 285


Poeta nie może zjawić się w narodzie, gdzie niema oczekiwania – ani tworzyć długo tam, gdzie w masach nic twórczości poetycznych nie wywołuje; przykład: aktor najpierwszy – Talma, milionami nawet opłacony, – aby [grał] w wieczór w pustym teatrze, manekinami ruchomymi i gadającymi na scenie otoczony: po kilku wieczorach padłby na deskach bez ducha.

str. 288


Celem naszym jest uwolnienie Ducha naszego od kształtu globowego – a droga: np. ofiara ciała i śmierć, dla wyższego celu Ducha poniesiona, która nam uzyskuje potęgę Ducha większą w drugim żywocie i ciało, sposobniejsze do ofiary, i t.d. aż nareszcie mimowolnie przez moc Ducha Świętego zostaniemy świętymi.
[12. listop. 1847].

str. 296


Święta przyszłe narodowe:
1 styczeń: Święto Ofiary.
11 lutego: Umarłych.
22 marca: Braterstwa – święto komunii stołów.
4 kwietnia: Poświęcenie wody – święto matek o uproszenie Duchów wielkich.
22 maja: Święto Niepokalanej Dziewicy – przez kapłanki uproszenie Ducha piękności.
22 czerw.: Aby się przybliżyło Królestwo Boże – Święto Hymnów.
22 wrześ.: O podniesienie Duchów niższych – święto trzód.
10 paźdz.: Ducha św. – święto wynalazków – prośba o natchnienie.
22 grudn.: Święto Światła Chrystusa (St. Jana) – Malarzy.
[25. paźdz. 1848].

str. 307


Poeci są wielkimi odgrzebywaczami słów Duchów*), bo je mają podszepnięte – a słowa te,  do rymu użyte, mają potęgę rewelacyjną, to jest dzwonią jakiemś tajnem wspomnieniem w każdym Duchu. Mickiewicza cała potęga w tern rewelatorstwie słów. Czasem malarz, przechodzący na poetę, jest w słowach rewelatorem kolorytu: – Dant, Wiktor Hugo … Muzyk, na poetę przeszedłszy, znajduje rewelatorskie wyrazy dźwięku. Po wielkiej liczbie dziś muzyków – kiedyś wielka liczba będzie harmonistyków poetycznych, piszących wiersze tylko dla dźwięku – aż pójdą wyżej… Ja sam przez rewelatorstwo muzyki w żmii i pierwszych płodach – malarstwo w Beniowskim przeszedłem – wchodzę ks. Markiem w rewelatorstwo boskości Ducha.
*) Olizarowski, czując to w innych poetach, wziął się do czytania Słownika Lindego: – próżna praca! (Przyp. Poety).

str. 267


Ziarno ziemi – a każdy Duch jako promień: – im wyżej nad ziemię sięgnie myślą i czuciem, tern większy; jeżeli skomunikuje się ze Słowem: święty i już syn Boży. Za czasów Lota synowie Boscy skomunikowali
się z córkami ludzi: – z tych wielcy ludzie… dzisiejsi spirytualiści są takimi

str. 263


Organizacya Duchów – których związek stanowi naród – podobną jest niby roślinnej: gałązki najwyższe wydają kwiat i owoc – to są Duchy, kończące misyą, geniusze. Gałązki te, przed wydaniem odcięte, pomnażają siłę krzewu (Duchy genialne, które dla okoliczności nie mogą się rozwinąć) i później inne gałązki – jakoby swoją i ich mocą obdarzone – rodzą. (Andre Chenier na rusztowaniu uderzający się w czoło i mówiący: »Jednak tu było coś wielkiego!« – może jest w Lamartinie).

Duch w powoju: zręczność i ambicya. – Duch róży: piękność dla piękności; Heglowa sztuka dla sztuki. – Wziąwszy całe królestwo roślinne, obaczylibyśmy wszystkie wyroby Ducha – kary i nagrody.  Dopiero w zwierzętach – sumienie, to jest: idee, które w człowieku są apryoryczne -dobro i złe, sprawiedliwość. – Człowieka ostatnim wyrobem: miłość Boża.

str. 259


Muzyka ziemska odbiciem muzyki sfer. Czuł to Platon, kiedy połączył ją z astronomią: astronomia – muzyką inteligencyi, a ta  słuchu.

Kochaj naturę (poetów). – Nie jestże to wezwanie, abyśmy ukochali Duchy plant, zwierząt – atmosferyczne władze?

str. 284


źródło: fragmenty rozdziału – DO EMIGRACYI O POTRZEBIE IDEI z pracy JULIUSZA SŁOWACKIEGO “PISMA MISTYCZNE” W WYBORZE, UKŁADZIE I OPRACOWANIU STANISŁAWA WYRZYKOWSKIEGO
wydanie – KRAKÓW MCMXVI J. MORTKOWICZ