Latah, według relacji współpracownika Hamburger Nachrichten, jest chorobą, która wydaje się być charakterystyczna wyłącznie dla ludności malajskiej zamieszkującej Jawę, Sumatrę, Malakkę oraz sąsiednie wyspy. Nie jest ona znana wśród Malajów na Cejlonie. Oprócz rdzennych mieszkańców, od czasu do czasu mogą na nią zapadać również osoby innych ras, jak Chińczycy, Tamilowie, a nawet Europejczycy.

W swojej najłagodniejszej formie choroba ta objawia się zmianą świadomości, która prowadzi do nagłej reakcji. Najczęściej polega ona na bezwiednym naśladowaniu bodźca, który wywołał przerażenie u chorego. Latah rozpoczyna się od nagłego okrzyku, po którym osoba dotknięta tą przypadłością traci zdolność do odpowiadania na pytania lub wykonywania jakiejkolwiek czynności bez bodźca zewnętrznego. Szczególnie wrażliwe osoby mogą popaść w stan przypominający lunatyzm pod wpływem jednego słowa, spojrzenia lub gestu.

W swojej najcięższej formie latah wykazuje podobieństwa do trzeciego stopnia hipnozy. Chory może zostać wprowadzony w stan hipnotyczny za pomocą prostego wezwania, a następnie wykonuje wszystkie polecenia, nie pamiętając później swoich działań. Atak zazwyczaj kończy się głębokim snem trwającym kilka godzin. Powszechność tej choroby wśród Malajów najlepiej ilustruje fakt, że rzadko spotyka się kobietę powyżej 45. roku życia, która nie byłaby w mniejszym lub większym stopniu dotknięta latah.

Choroba może pojawić się w każdym wieku, nawet u dzieci, jednak częściej dotyka kobiety. Latah uchodzi za zjawisko zarówno dziedziczne, jak i „zaraźliwe” przez naśladownictwo. Mimo to Malajowie nie traktują go jako choroby, lecz raczej jako cechę indywidualną – podobną do długiego nosa, odstających uszu lub innych fizycznych cech, którym nie przypisuje się większego znaczenia. Latah jest zaraźliwy przez naśladowanie i ma pewne podobieństwa do przypadków epidemicznej histerii.

Na szczęście niemal nie odnotowuje się przypadków przestępstw popełnionych przez osoby dotknięte latah. Zdarzały się jednak sytuacje, w których osoby oskarżone o drobne wykroczenia próbowały uniknąć odpowiedzialności, powołując się na latah. Przykładem może być zdarzenie, które miało miejsce kilka lat temu w Malakce.

Dwaj przyjaciele, Kassim i Amat, odbywali spacer po dżungli, każdy uzbrojony – zgodnie z malajskim zwyczajem – w bardzo ostry nóż zwany parang. Nagle przed nimi spadła duża gałąź drzewa. Kassim doznał tak wielkiego przerażenia, że – naśladując ruch opadającej gałęzi – rzucił się gwałtownie na ziemię. Amat, bardziej zainspirowany zachowaniem swojego przyjaciela niż samą gałęzią, również upadł obok niego. Niestety, w trakcie upadku ciężki parang przeciął przedramię Kassima i całkowicie odciął mu dłoń.

Amat został aresztowany i skazany na sześć miesięcy więzienia, mimo że sam poszkodowany zapewniał, że był to nieszczęśliwy wypadek. Przez lata żył z Amatem w tym samym kampongu (malajskiej wiosce) i obaj cierpieli na latah. Jednak sąd odmówił uznania tej argumentacji, by nie stworzyć precedensu, który mógłby umożliwić każdemu przestępcy tłumaczenie swoich czynów latah.

Dr William Fletcher, lekarz dystryktu Kuala Lumpur, na którego badaniach opiera się ten opis, postanowił sprawdzić, czy osoba cierpiąca na latah może być nakłoniona do popełnienia przestępstwa poprzez sugestię. Eksperyment przeprowadzono na kobiecie, u której latah rozwinął się po śmierci jej dziecka.

Do eksperymentu wykorzystano salę chorych w szpitalu głównym. Wybrano dzień, w którym ulewnie padało. W takich warunkach Tamilowie mają zwyczaj nakrywania się kocem i całkowitego chowania pod nim w łóżku. Na łóżku ułożono poduszki i płaszcze w taki sposób, by imitowały sylwetkę śpiącej osoby. Następnie obudzono chorą i zaprowadzono ją pod werandę.

Kiedy wprowadzono ją z powrotem do sali, powiedziano jej, że w tym łóżku śpi bogata tamilska dama pokryta drogocennymi klejnotami. Nagle wydano jej głośne polecenie: „Zabij tę kobietę i ukradnij jej biżuterię!”. Rozkaz został wykonany bez wahania.

Eksperyment ten dowodzi, że osoby pozbawione skrupułów mogłyby wykorzystywać ludzi cierpiących na latah jako narzędzia do popełniania przestępstw.

źródło: LE LATAH; La Lumiere  DÉCEMBRE 1908.